Тошкент кимё – технология институти

Polietilen plyonka ishlab chiqarish texnologik sxemasi 
1-
xom ashyodan saqlovchi moslamalar; 
2-
sisterna yoki polietilen keltirgan vagon; 
3-
oraliq saqlovchi idishlar; 
4-
xar xil qo‘shimchalar uchun oraliq idishlar; 
5-
qo‘shimchalarni o‘lchash uchun moslamalar; 
6-
metall zarrachalarni ushlab qoluvchi moslama; 
7-
polietilenni ko‘rish uchun uskuna; 
8-
ekstruder; 
9-
kallak; 
10-
plenkani tortish uchun moslama; 
11-
plenka yuzasini aktivlovchi moslama; 
12-
plenkani qirquvchi moslama; 
13-
plenkani o‘rash uchun uskuna4 
14-
statik elektr zaryadlarni oldini olish moslamasi. 

---

58 
Rasmdan ko‘rinib turibdiki, quritilgan polimer granulasi pnevmotransport orqali ekstruder bunkeriga uzatiladi. Granula bunkerdan ekstruder 
silindriga tushadi va shnekni vintkalar (mejvitkovoe) ora bo‘shlig'ini to‘ldiradi. Aylanayotgan shnek granulani oldinga qarab 2 va 3 zonalarga 
suradi. Buning natijasida granula oquvchan holatga o‘tadi va formani (halqasimon tirqish) kallakni to‘ldiradi. Kallakda suyuqlanma dorna tufayli 
perimetr bo‘yicha tarqaladi va formadan chiqishda silindr shakliga ega bo‘ladi (qopcha yoki “yeng” shaklida). Suyuqlanmaga turg'un forma berish 
uchun uni tashqi tomondan havo yordamida sovutiladi. Qotish momenti “yeng”ni xiralashuvi paydo bo‘lishi bilan belgilanadi. YA’ni kristallanish 
chegarasi (agar kristallanuvchi polimer bo‘lsa, unda kristallizatsiya jarayoni sodir bo‘ladi). Ekstrudat “yeng” uzunasiga maxsus valiklar yordamida 
tortiladi va shu bilan bir qatorda “yeng” ichidagi havo yordamida puflanadi. “yeng” ichiga havo vaqti-vaqti bilan berilib turiladi. CHunki havo 
diffuziya va utechka tufayli “yeng” ichida kamayishi mumkin. 
Keyin plyonka barabanga o‘raladi yoki ikki tomondan qirqiladi. Qirkilgan “yeng”ning chetlari qayta ishlanadi va granula holiga keltirilib, 
ishlatilayotgan toza granulaga qo‘shiladi. 
Plyonka ishlab chiqarishda uzun shnekli ekstruderlar qo‘llaniladi. Bunaqa ekstruderni 
qo‘llashdan maqsad, suyuqlanmada pulsatsiya (tepib turish) ni yo‘qotishdir. Qo‘llaniladigan 
ekstruderlarning ko‘rsatkichi L/D=20-25; D=20-90 mm. Tortib olingan plyonkani qalinligi 10 dan to 
300 mkm gacha bo‘lishi mumkin. Qalinligini o‘zgaruvchanligi +10%. 
Qolipning asosiy xarakteristikasi – suyuqlanmani oqishiga qarshilik ko‘rsatish koeffitsenti. 
Qolipdan oldin quyilgan suyuqlanmani filtrlash setkasining ishlash qobiliyati bosimning o‘zgarishi bilan aniqlanadi. Agar setkaning qarshiligi 
ko‘paysa (ifloslanishi tufayli), unda uni almashtirish lozim. 
Umumiy qilib aytilganda, ekstruderning ishlash qobiliyati unumdorligi talab qilinayotgan moshnostga nisbati bilan aniqlanadi. 
Hozirgi zamon ekstruderlarida shunday jihozlar o‘rnatilganki, ular tufayli zonalar bo‘ylab 
haroratni nazorat qilish va avtomatik ravishda uni regulirovka qilish; suyuqlanma bosimini 
setkagacha va undan keyin nazorat qilish; ekstrudat va plyonkaning qalinligini nazorat qilish; shnekni 
aylanish chastotasini nazorat qilish; avtomatik ravishda havoni “yeng” ichiga berish va boshqalarni 
amalga oshirish mumkin. 
Bir xil qalinlikka ega bo‘lgan plyonka olishda siqilgan havoni bir tekis va o‘zgarmas bosim 
ostida yo‘naltirish muhim ahamiyatga ega. 
Plyonkaning qalinligi va kengligi “yeng” ichiga havoni ko‘p yoki oz puflash yo‘li bilan 
boshqarib turiladi. Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, “yeng ” puflash darajasi 250-300%dan oshmasligi 
yoki boshqacha qilib aytganda, puflangan “yeng”ning diametri halqasimon tirqish diametridan 2,5-3 
marta ko‘p bo‘lishi lozimligini ko‘rsatadi. 
SHu shartga rioya qilinganda puflangan plyonka qalinligi mashinaning bosh qismidagi 
halqasimon tirqishdan chiqayotgan parda qalinligidan taxminan 9-10 marta kichik bo‘ladi. 
Bu usul bilan PE, PP, PS, PA va boshqalardan plyonka olish mumkin. Polietilenning yuqori 
qovushqoqlik ko‘rsatkichi PTR ga ega bo‘lgan markalaridan foydalaniladi. Bu ko‘rsatkichga ega 
bo‘lgan polietilen “yeng”i turg'un bo‘ladi, uni kallakdan tortib olish imkoniyatini beradi. 
Undan tashqari polietilenni oldindan quritish lozim, chunki namligi salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Texnologik jarayonning to‘g'ri borishi uchun quyidagi ko‘rsatkichlarga ahamiyat berish kerak: 
Siqish darajasiga (stepen sjatiya) 
— 
bu ko‘rsatkich granula tushayotgan vint kanali hajmining 
(V
z
) dozirovka zonasi kanalining hajmiga (V
d
) nisbatan olinadi va quyidagicha ifodalanadi: 
K
c
= V
z
/V
d
Puflash koeffitsenti plyonka “yeng”i diametrining (D
e
) dorna diametriga (D
d
) nisbati bo‘yicha 
aniqlanadi: 
K
r
= D
e
/D
d
Tortish (v
ыtyajka) koeffitsenti plyonkaning harakat tezligining (V
p
) ekstrudatning harakat 
tezligiga (V
e
) nisbati, ya’ni ekstrudatning kallakdan chiqish tezligi orqali topiladi: 
K
v
= V
p
/V
e
Plyonkaning qalinligini quyidagicha hisoblash mumkin: 
B
pl
= B
e
/K
r
K
v
Bu yerda:
B
e
— ekstrudatning qalinligi; 
K
r
— puflash darajasi; 
K
v
— tortish darajasi. 

---

59 
Plyonkalarni polimer materiallarning hossalariga qarab (qattiqligi, termik turg'unligi) har xil 
usullar bilan olish mumkin. Eni, usulga qarab polietilendan olingan plyonka