Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti buxoro filiali

100%.

Рь 95%Pb_t

/i

)%Sa '

Суюк у Эритма.

/Г

Как

jjusnaa

Canuduc

Л к K'MPanJK ПТ эрирма

o iOZ»O4lS0 6ч 711809

8- rasm

Aniq qotishmalarning holat diagrammasini tuzish uchun aniq tarkibli qotishmalar olib, ularni tigel deb ataluvchi O’tga chidamli materialdan yasalgan idishga kiritib, pechda suyultirriladi, so’ngra asta - sekin sovitilib boriladi.

Bunda qotishmalarning kristallana boshhlashi va tugashi temperaturaning o’zgarishi termoelektrik pirometr, strukturasi esa maxsus metallog’rafik mikroskop yordamida kuzatib boriladi va olingan material asosida holat diagrammasi tuziladi.

Rv-Sv qotishmasining holat diagrammasini tuzish uchun turli konsentrasiyadagi qotishma olib kritik temperaturasini aniqlaymiz.

Aniqlangan natijalar asosida har bir qotishma uchun sovutish egri chiziqlari chizilib, koordinatalar sistemasining ordinatorlar o’qi bo’ylab qotishmalarning kritik temperaturalarini, absissa o’qi bo’ylab konsentrasiyalarini qo’yib chiqib, qotishmalarning kristallana boshhlash temperaturalari (a nuqta lar) ni tugash temperaturalari (b nuqta lar) ni o’tkazib ularni o’zaro tutashtirsak RV bilan SB qotishmalarining holat diagrammasi tuziladi. (8-rasm).

Ma’lumki qotishmaning kristal­lana boshhlash chizig’i ASV dan yuqori temperaturada qotishma suyuq holatda, kristallanishning tugash chizig’i DSE dan quyi temperaturada qattiq holatda va ular oraligida esa suyo’q va qattiq holatda bo’ladi. Qotishma temperaturasi va

konsentrasiyasining o’zgarishida uning faza o’zgarishini kuzatish uchun qotishmaning xarakterli uch konsentrasiyasini (A, V, S) olib, ularni suyuq holatdan uy temperaturasiga asta-sekin sovitilib borganda faza o’zgarishini kuzataylik.

Agar A konsentrasiyali suyuq qotishmani 1 - 1 chiziq bo’ylab asta sovitilsa ,u t temperatura(a nuqta gacha) suyuq holatda bo’ladi. Shuvaqtda suyuq eritmadan Rv kristallari ajrala boshhlaydi, chunki bu suyuq eritmada Rv miqdori evtertik tarkibdan ko’pdir.

Qotishma tepyoraturasi t c dan pasaygan sari suyuq eritmadan ajralayotgan Rv kristallari miqdori orta boradi va Shu bilan suyuq eritmada Rv ning miqdori kamayib, Sv miqdori ortib boradi.

1. 
   soha - suyuq eritma
   
2. 
   soha - RVkr Q suyuq eritma
   
3. 
   soha - SBkr Q suyuq eritma
   
4. 
   soha - RVkr Q evtertika
   
5. 
   soha - SBkv Q evtertika
   

Ushbu jadvalda RV-SB qotishmalarining aniqlangan kritik temperaturalari keltirilgan.

7 - jadval.

Qotishmaning konsentrasiyasi	Kristallanishning boshhlanish temperaturasi	Kristallanishning tugash temperaturasi ^oC
100% Rv	327	27
95% Rv va 5% Sv	300	246
90% Rv va 10% Sv	246	246
87% Rv o’v 13% Sv	340	246
100% Sv	631	631

4. 
   Qotishmalarning holat diagrammasidan foydalanib, uning turli sohalaridagi fazalar miqdorini kesmalar qoidasi asosida aniqlanish mumkin. Bir necha masalalarni echish bilan kifoyalanamiz.
   

1-misol .80% Sv bilan 20% Pv dan iborat qotishmaning 280^oS temperaturadagi suyuq va qattiq fazalari miqdori aniqlansin. Bu misolni echish uchun avvalo berilgan qotishmaning holat diagrammasini chizamiz.

Bu diagrammadan berilgan qotishmaning o’rnini, fazalarini aniqlaymiz. Buning uchun diagrammaning abtsissa o’qidan 80 % SB li konsentrasiyani belgilab u yerdan 1 - 1 chiziq, ordinata o’qidan esa 280 S temperaturani ko’rsatuvchi nuqta dan gorizantal chiziq o’tkazib, bu chiziqlar kesishgan nuqta si L ni, yani qotishmaning berilgan o’rnini topamiz.

Ma’lumki holat diagrammaning bu sohasida qotishma SBkr suyuq eritmasdan iborat bo’ladi. Agar qotishmaning umumiy fazalar miqdorini Qu, qattiq faza miqdorini Qk va suyuq faza miqdorini Qs demak kesmalar qoidasiga ko’ra ularningn nisbatlarini quyidagicha ifodalash mumkin.