Тошкент ирригация ва

СИУ ВА ФЕРМЕР XЎЖAЛИКЛАРИ ИЧКИ ГИДРОМЕЛИОРАТИВ ТИЗИМЛАРИНИ ҚAЙТA ҚУРИШ AСОСИДA ТАКОМИЛЛАШТИРИШ.

1. 
   Суғориш тизимларидaн фойдaлaнишни такомиллаштириш.
   

Ўзбекистоннинг 4,28 млн.га майдонида жойлашган хўжаликлар ички суғориш тизимлари ўзининг техник ҳолати бўйича 4 та тоифaларга бўлинади:

1. 
   – СИУ ва Ф/х лари ирригация тизимлари яхши ишлайди, қайта суғориш талаб қилинмайди.
   
2. 
   – СИУ ва Ф/х лари қисман қайта қуриш ва жихозлашни талаб қилади, бунга кетадиган маблағ, мавжуд баҳосининг 25% миқдорини ташкил қилади;
   
3. 
   – СИУ ва Ф/х лари ҳолати талаб даражада эмас, 26-50% қайта қурилиш ва жихозлашни талаб қилади;
   
4. 
   – СИУ ва Ф/х лари нинг ҳолати қониқарсиз, суғориш тизимларини комплекс реконструкция (СТКР) ёки суғориладиган ерларни комплекс реконструкция (СЕКР) қилиш талаб қилинади.
   

Бозор иқтисодиётига ўтилаётган бугунги кунда хўжаликлар ички суғориш тизимларини
такомиллаштириш зарурияти пайдо бўлади.
-янги техник улчамларни жорий қилиш йўли билан: сувдан фойдаланиш режасининг ўлчов бирликлари, алмашлаб экиш схемасининг янги таркибини қўллаш, сўғориладиган ерларни ташкил қилишни илмий асосда услубий кўрсатмалар ишлаб иқиш ва х.к.;
-суғориш тизимларини, янги техник қўлланмалар ёрдамида ишлатиш, бунда махсус ташкилотларни тузиш;
ички суғориш тизимлари уна катта бўлмаган суғориш майдонларини сув билан таъминлайди. Шу сабабдан бу тизимларни эксплуатация этишда тизимдаги қурилмаларга ҳамда тармоқларга техник талаб кўпаяди.
Юқорида келтирилган талаблар бажарилгандан сўнг хўжалик ички суғориш тизимларини ишлатиш қуйидаги кўрсатилган йўналишлар бўйиа бажарилади:
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамасининг 1993 йил 3 август 385-сонли қарорига асосан хўжаликларда сув захираларидан самарали фойдаланишли лимит хисобида тарқатишни ташкил қилиш. Сувдан фойдаланишда унга ҳақ тўлашни ташкил этиш, сувдан фойдаланиш коэффициенти /СФК/, суғориш тизимларининг фойдали ишлаш коэффициенти
/ФИК/, суғориладиган ердан фойдаланиш иш коэффиценти /ЕФК/ ва шунга ўхшаш коэффициентларни юқори даражага кўтариш.
Хўжалик ички суғориш тизимларини доимий ишлашини уларнинг ФИК ни юқори даражага кўтариш.
Мелиорациялаштирилган майдонларни сифатли сақлаш, ерларнинг мелиоратив холатини яхшиловчи тадбирларни яратиш.
Фермер хўжаликдаги суғориш тизимларини янги суғориш техникалари, илмий жихатдан асосланган суғориш режими, тежамкор суғориш тармоқларини қўллаш асосида қайта қуриш. Бу ишларни бажариш учун хўжаликда илмий текшириш ишларини бажариш.
СИУ ва хўжаликнинг суғориш тизимларининг техник ҳолатини ва уни эксплуатация баҳоловчи кўрсаткилар қуйидагилардан иборат:

1. 
   Бир ўн кунликка /декадада/ сувдан фойдаланувчи ташкилотга режа асосида сув беришни – Рс, бериладиган сув миқдори билан суғорилган ва суғорилиши лозим бўлган =Рн , ҳамда сувдан фойдаланиш даражасини кўрсатуви /СФК/ коэффициентлар қуйидаги формулалар орқали топилади:
   

а) P_c= ^Qm ;
Q_p
б) P_н= ^WM _;
W_P
^{в) СФК= Pn} ;
P_c

Р_с– режавий суғоришга олинадиган сув миқдори, л/с;

2. 
   Хўжаликнинг суғориш тармоқларининг умумий фойдали иш коэффициентини қуйидаги формулалар орқали аниқлаш мумкин.
   

^{а) η}канал^{= Qн ;}
Q_Б
б) η_сис=η_ка*η_кна*ηуга*ηмг

Тизимнинг декадалик фойдали иш коэффициенти /ФИК/ ни қуйидаги формулалар орқали аниқланди:

Г  а^m 1

Бунда ФИК.

^Гм ах
_{Гдек } м ах
_am

• 
  тизимда максимал миқдорда сув сарфи бўлгандаги
  

^а - тизимдаги декадалик сув сарфининг максимал сув сарфига
нисбати.

а  ^{Qg Q}max
^{ 0,4} бўлиши керак

^m - суғориш тармоқлари ўзанининг сув утказиш даражасини кўрсатувчи коэффициент, одатда 0,3=0,5 деб қабул қилинади.

3. 
   Ўн кунликларда суғориш тармоқларининг сув билан таъминланиш даражалари қуйидаги вариация коэффициенти орқали аниқланади:
   

K  ^Qi ;
^Qyp
С_v 
^Qyp


_ Q_{i ;}
n

м³/с;
Бунда Q - гедрометрик нуқтада кузатилган сув сарфларининг миқдори,


ⁿ - кузатишлар сони;
Етакчи суғориш тизимларида олимларнинг изланишлари ва олиб борган

кузатишлари натижасида олинган техник кўрсаткичларнинг оптимал қийматлари 6.1-жадвалда келтирилган.

8.1-жадвал

№