Тошкент ирригация ва

Ўзбекистон Республикасининг «Ер кодекси».
Ўзбекистонда Қишлоқ хўжалигининг асосий ишлаб чиқариш воситаси бўлган ер давлат мулки ҳисобланади. Давлат Қишлоқ хўжалиги билан шуғул- ланадиган корхоналар ва хўжаликларга, шунингдек фукороларга муддатсиз ёки вақтинчалик фойдаланиш учун ер ажратиб берилади. Давлат ер фонди ер эга- лиги ёки ердан фойдаланувчилар худудидаги барча ерларни хайдалма ерлар, аҳоли пунктлари ерлари, дарахтзорлар, яйлов, пичанзор, ўрмонзор курик ер- лар, саноат, транспорт алоқа, мудафа ва бошқа мақсадларда мужалланган ерлар, заҳира ерлар ва х.о.ларнинг жамини уз ичига олади.
Республиканинг умумий ер фонди 44797,7 минг га барча Қишлоқ хўжали- ги ерлари 27987 минг га, шундан суғоришга ярокли ерлар 5 млн.га суғорилади- ган ерлар майдони 4,3 млн.га. Ресублика ер фондининг асосий қисми (62% га акини) Қишлоқ хўжалиги ер турлари тонфоларига мансуб, қолган қисми фой- королар ерлари томорка ( 1%), ўрмон ва тукайзорлар (3,2%) ва Қишлоқ хўжали- гида фойдаланилмайдиган ерлардан (34,2) иборат суғориладиган ерлар жами ер ресурсларининг 9,2 %ни ташкил этишга карамай республика Қишлоқ хўжали- гида етиштириладиган ялпи махсулотларнинг 98,5% шу ерларда етиштирилди.
Ўзбекистонда кейинги 90 йил суғориладиган ерлар майдони 2,4 марта кўпайди ( 1914 йилда 1809,5 минг.га 1889 йилда4,295 минг.га) кейинги ун йил- ликларда ирригация мелиорация катта эътибор берилди. Республика аҳолиси сонининг усиш суръатлари суғориладиган ерларни кенгайтириш суръатларидан усиб кетиш натижасида аҳоли жон бошига тўғри келадиган суғориладиган хай- далма ер майдони йилдан йилга камайиб 0,35 га дан 0,17 га борди,Ерлардан оқилона фойдаланиш уларни мухофаза қилиш, тупроқ унумдорлигини тиклаш табиий мухитни асраш ва яхшилаш,хўжалик юритишнинг ҳамма шаклларини тенг ҳуқуқлар асосида ривожлантириш учун шароитлар яратиш мақсадида Ўзбекистон Республикасининг Ер Кодекси 1998 йил 30 апрел қабул қилинган Кодекс 14 боб 91 моддадан иборат бўлиб ер фонди таркиби. Ер тузиш тартиби жумладам ер мониторинги, давлат ер кадастри юритиш белгиланган. Давлат ер кадастри ернинг қиймат баҳосини аниқлаш учун асос бўлади ва унинг маълу-
мотлари ердан фойдаланиш ва уларни мухофаза қилишда, ер участкаларини беришда ер учун туланадиган хак миқдорини белгилашда ва х.о тадбиқ этила- ди.
Ер кодексининг 4 боби ерга булга мулкчилик, юридик ва жисмонинй шахсларнинг ер участкаларига бўлган ҳуқуқлари тўғрисида бўлиб 16 моддада
– ер давлат мулки эканлиги уни олди – сотди қилиш, айирбошлаш, хадия эт- маслик, гаровга куийш мумкин эмаслиги кўрсатилган.
Юридик ва жисмоний шахслар ердан доимий, муддатли ( вақтинча) фой- даланиши, ижарага олиш ва мулк ҳуқуқи асосида ер участкаларига эга бўли- шлари мумкин. Шу билан бирга 17 моддага биноан жисмоний шахслар ер участкаларига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқига эгалиги кўрсатилган. Ер участкаларига мерос қилиб қолдирилган умрбор эга- лик қилиш ҳуқуқи Ўзбекистон Республикасининг фукоролари:
фермер хўжалиги юритиш учун;
якка тартибда уй-жой қуриш ва уй-жойни ободонлаштириш учун;
жамоа боғдорчилиги ва узумчилиги юритиш учун мерос қилиб қолдири- ладиган умрбод эгалик қилишга ер участкаси олиш ҳуқуқига эгадирлар.
Доимий ёки муддатли (вақтинча) фойдаланиш учун ер участкалари: Ўзбекистон Республикасининг фукороларига;
Саноат, транспорт ҳамда бошқа Қишлоқ хўжалик корхоналари, муассаса- лари ва ташкилотларига;
Чет эл инвестициялари иштирокидаги корхоналарга халқаро бирлашма- лар ва ташкилотларга;
Чет эллик юридик ва жисмоний шахсларга берилиши 20 моддади кўрса- тилган бўлиб юқорида ҳар бир холатлар давлат хужжатлари билантасдиклани- ши кўрсатилган.
Ўзбекистон Республикасида ердан фойдаланганлик учун хак ҳар ти- ли ер салиги шаклида олиниши ва унинг миқдори ер участкасининг сифатига, жойлашишига ва сув билан таъминлашиш даражасига караб белгиланади.
Ер участкаларида ижарага берилганда ер учун хак ижара хаки шаклида тарафларнинг келишувига мувофиқ олинади.
Ер солиги ставкасининг 1 бараваридан нам ва 3 бараваридан кўп бўлмас- лиги, ердан Қишлоқ хўжалиги учун фойдаланилганда 1 ставка миқдори бўлиши 20 моддада келтирилган. 5 боб ер эгаси, ердан фойдаланувчи, ижара ва ер участкаси мулкдорининг хукун ва мажбуриятлари 6 боб Қишлоқ хўжалигига мулжалланган ерлар тўғрисида моддалар келтирилган.
Қишлоқ хўжалигида фойдаланиш ва суғориш учун ярокли бўлган, сув ре- сурслари шу ерларни суғоришни таъминлай оладиган суғориш манбаи билан
боғланган доимий ёки мувоккат суғориш тармоғига эга бўлган ерлар суғорила- диган ерлар жумласига киради.
Қишлоқ хўжалигига мулжалланган ерлар:
Қишлоқ хўжалиги кооперативларига (ширкат хўжаликларига);
тажриба ишлаб чиқариш укув тажриба ва укув ишлаб-чиқариш хўжа- ликларига;
Ўзбекистон Республикаси фукороларига: фермер хўжаликлари деҳқон хўжаликлари юритиш учун, якка тартибда боғдорчилик, полизчилик ва чорва- чилик юритиш учун жамоа боғдорчилиги, полизчилиги ва узумчилиги учун;
Қишлоқ хўжалиги билан шуғулланмайдиган корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга – ёрдамчи Қишлоқ хўжалигини юритиш учун берилади.
Қишлоқ хўжалиги ерлари узга мақсадларга, қоида тариқасида кейичалик Қишлоқ хўжалик мақсадларида фойдаланиш учун ярокли холга келтириш шар- ти билан вақтинча фойдаланишга берилади.
Ер Қишлоқ хўжалиги кооперативлари (ширкат хўжаликлари)ва бошқа Қишлоқ хўжалига корхоналари, муассасалари ҳамда ташкилотларига
Фермер хўжаликларига заҳирадаги ерлар,маҳсус республика фонди ерла- ри, меҳнат ресурслари етарли бўлмаган хўжаликлардаги ва суғориладиган чнги мовзелардаги ерлар берилади. Уларга зарар куриб ишлаётган ёки нам рентабел- ли Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг ерлари ҳам берилиши мумкин.
Қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги) ҳар бир аъзосининг, бошқа Қишлоқ хўжалиги ва ўрмон хўжалиги корхоналари, муассасалари, ҳам- да ташкилотларида (ҳар бирининг ходимининг оиласига), ҳамда ўша ташкилот- ларда ишлаган ва ҳамон ишлаб келаётган укитувчилар шифокорлар ва бошқа мутахассисларнинг оиларига, деҳқон хўжалиги юритиш берилади.
Шаҳарлар ва посёлкаларда, шунингдек Қишлоқ аҳоли пункт –ларида яшовчи, деҳқон хўжалиги юритиш учун томорка ер участкаларига эга бўлмаган фукороларга корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг илтимосномасига биноан жамоа боғдорчилиги юритиш учун мерос қилиб қолдириладиган умр- бод эгалик қилишга ёки жамоа полизчилиги учун вақтинча фойдаланишга ер участкаси туман хоқими томонидан берилади. Бу ерларда уй жлй бинолари ва бошқа капитал Иншоотлар қуриш такикланади.
Ер кодексининг 57 моддасига биноан ёрдамчи Қишлоқ хўжалигини юри- тиш учун вилоят хоқими фойдаланилмаётган ёки самарасиз фойдаланилаётган ерларни, қонун хужжатларида назарда тутилган холларда эса Қишлоқ хўжали- гига мулжалланган бошқа ерларни ҳам доимий эгалик қилишга бериши мум- кин.
Ер Кодекси 7 боби аҳоли пунктларининг ерлари, 8 боб саноат транспорт, алоқа, мудофа ва бошқа мақсадларга мулжалланган ерлар, 9 боб алоҳида мухо-
фаза этиладиган худудларнинг ерлари 10 боб ўрмон фонди, сув фонди ерлари ва заҳира ерларига бағишланган, сув фонди ерларига сув хавзалари ( дарёлар, қўллар, сув омборлари) ва гидротехника ва бошқа сув хўжалиги Иншоотлари эгаллаб тўрган, шунингдек сув хавзаларининг ва бошқа сув объектларининг қирғоқлари бойлаб ажратилган минтакадаги сув хўжалиги эхтиёжлари учун корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга белгиланган тартибда берилган ер- лар киради.
Сув фонди ерларида сув объектларига салбий таъсир кўрсатадиган хўжа- лик фаолияти юритиш ва қурилиш ишлари олиб бориш такикланади деб кўрса- тилган. XI боб ерларни мухофаза қилишга XIV боб эса ер тўғрисидаги қонун хужжатларни бузганлик учун жавобгарликга тегишли бўлиб қуйидаги хо- латларда айбдор шахслар қонунда белгиланган тартибда жавобгар бўладилар:

• 
  ер участкаларини олди-сотди қилиш, уларни хадя қилиш гаровга қуйиш, ер участкаларини уз бошимчалик билан айирбошлаш;
  
• 
  ерлардан белгиланган мақсадда фойдаланмаслик;
  
• 
  ерлардан белгиланган мақсадда фойдаланмаслик;
  
• 
  ер участкаларини узбошимчалик билан эгалаб олиш;
  
• 
  Қишлоқ хўжалиги ерларини ва бошқа ерларни яроксиз холга келтирган- лик;
  
• 
  ердан фойдалашнинг табиатни мухофаза қилишга оид талабларини бажа- рмаганлик;
  
• 
  ерлардан хўжасизларга фойдаланганлик, ерларнинг холатини яхшилаш ҳамда тупроқни сув ва шамол эррозиясидан ва тупроқ холатининг ёмонлашуви- га олиб келадиган бошқа жараёнлардан сақлаш мажбуриятларини бажармаган- лик ва х.о.
  

«Деҳқон хўжалиги тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг Қонуни Деҳқон хўжаликларини ташкил этиш уларнинг фаолияти ва тугатилишининг ҳуқуқий асослари, ҳуқуқ ва мажбуриятларини белгилайди, бошқа юридик ва жисмоний шахслар билан муносабатларини тартибга солади.
Фермер хўжалигига берилган ер участкаларидан катъий белгиланган мақсадда фойдаланилади, улар хусусийлаштирилиши, олди-сотди, гаров, ходя айирбошлаш объекти бўлиши, шунингдек иккиламчи ижарага берилиши мум- кин эмас.
Фермер хўжалиги кредитлар олиш учун уз мол мулкинни, шунингдек ер участкасини ижарага олиш ҳуқуқини гаровга куйшга хакли.
Фермер хўжалигига берилган ер участкаси бўлиши мумкин эмас.