Тошкент ирригация ва

3. ИРРИГАЦИЯ ТИЗИМЛАРИНИ СИНФЛАШ ВА ТОИФАЛАШ.
Ҳар қандай тизим ўзининг техник холатига кура тоифаланади ва улар 4 тоифада бўлиб.

1. 
   −тоифа тизимига – яхши ишлайдиган, тўлиқ бошқариладиган, қайта таъмирлаш ва жиҳозлашга хожати йук гидромелиоратив тизимлар.
   
2. 
   −тоифа тизимига – холати коникарли, тизимни мавжуд қийматини 25%гача бўлган миқдорда катта таъмирлаш ва жиҳозлаш талаб қилинадиган гидромелиоратив тизимлар.
   
3. 
   −Тоифа тизимига – холати унчалик коникарли бўлмаган жуда қийин ва кам бошқариладиган, тизимни мавжуд қийматини 26-50% гача бўлган миқдорда қайта таъмирлаш ва жиҳозлаш талаб қилинадиган гидромелиоратив тизимлар.
   
4. 
   −тоифа тизимига – холати коникарсиз, тизимни мавжуд қийматини 51% дан ортиқ бўлган миқдорда қайта таъмирлаш ва жиҳозлаш талаб қилинадиган гидромелиоратив тизимлар киради.
   

Гидромелиоратив тизим тоифаси тизимни асосий бажарадиган ишини сувдан режали фойдаланишни амалга ошириш кафолати бўйича белгиланиб гидромелиоратив тизимлари паспортлаштириш даврида аниқланилади ва тизим тоифаларини кўтариш мақсадида тизимни тараққиёт режаларини тузишда қўлланилади.
Тизим тоифаси унинг қуйидаги техник холатлари бўйича баҳоланади.

1. 
   Тизимга сув олиш Иншоотининг холати: у вегитация даврида сув ман- баидан режали сувни йўл қуйилган чекланишларга С_в - 0.05 йўл қуйиган холда олишни таъминлаши керак.
   
2. 
   Тизим майдони ичига ердан фойдаланиш коэффициенти қиймати: ЕФК >0,85 бўлиши керак.
   
3. 
   Ерларни мелиоратив холати бўйича, сизот сувларини жойлашган чу- курлиги (3-4 м), унинг минераллашганлиги 5 г\лгача кучсиз шўрланган май- донларни кулами – 10% гача.
   
4. 
   Суғориш тизимларини фойдали иш коэффициенти қиймати: Ф.И.К.>0,8-0,85.
   
5. 
   Суғориш тизимининг вегитация давридаги сув таъминати: 75%ли сув таъминоти йилида 100%.
   

Суғориш тизимларида лойиҳа чукиш миқдори: суғориш тизимлардаги лойқа тозалаш ҳажми 5 мЗ/га дан ошмаслиги мақсадга мувофиқ.
Тизим таркибида ортиқча ер усти ва ости сувларини олиб чиқиб кетувчи ташлама ва заҳ қочириш тармоқларини мавжудлиги.
Хўжаликаро суғориш тармоқлари ва уларнидаги Иншоотларни холати: суғориш тармоқлари ва иншратлари сув сарф ҳисобини оладиган ва сувни ав-
томатик равишда тақсимлайдиган ускуна ва жиҳозлар билан жиҳозланган бўлиши.
Хўжаликаро суғориш тармоқларида ўрнатилган сув олиш Иншоотларини сони ҳар 1000 га суғориш майдонига 1-2 та бўлишлиги.
Хўжалик ички суғориш тармоқлари ва улардаги Иншоотлари холати: до- имий суғориш тармоқларини солиштирма узунлиги 20-25 м/га ча бўлиши, суғориш даласини улчами замонавий суғориш техникалари улчамларига мос бўлиши (камида 12-20 га);
Суғориш техникаси: босимли суғориш тизимлари.
Шу ўринда мавжуд гидромелиоратив тизимларни техник таъминоти, уларни кайси синф ва тоифасидан келиб чиққан холда белгиланишини кайд этиб ўтиш керак.
Масалан: 50 минг га дан ортиқ суғориш майдони мавжуд гидромелиора- тив тизим учун 450та сув ўлчаш пости, 350 км телефон аълока сими ва 200 та хизмат қилувчи ходим штати ажратилса 50 мингда га дан кам суғориш майдо- нига эга гидромелиоратив тизим учун эса 300та сув ўлчаш пости 200 км теле- фон аълока сими 150 хизмат қилувчи ходим штати ажратилди.
Суғориш тизимларини бошқариш аппаратини ходимлари сони ҳам тизим синфига караб белгиланилади.
Масалан: 60 минг га майдонли суғориш тизимида марказий бошқарув ап- парати ходимлари сони 20 бирликгача бўлса 3-5 минг га майдонли суғориш ти- зимида 5 бирликгача бўлади. Бу ўринда асосий ишлаб чиқариш бирлиги бўлиб тизимни фойдаланиш участкалари ҳисобланади. Аппарат ходимларини сони, уларни бажарадиган иш ҳажмига, махиятига ва қийматига караб белгила қила- ди. Юқори синфли гидромелиоратив тизимларда, участка гидротехниги, тех- ник, гидрометр, катта сув тугун Иншоотларини гидротехниги, кузатувчилар ва ёрдамчи ходимлар (фаррош, каровул ва х.о.) штатлари ажратилиши мумкин. Уларга тўшадиган юклама ку1идагича бўлади – участка гидротехника штати ҳар 3000 га суғориш майдонига ёки 25 км суғориш тизими учун:
гидрометр – ҳар 3000 га майдон учун;
сув назоратчилари ҳар 100 га суғориш майдони учун, ёки 1-212 км суғориш тармоғи узунлиги учун;
кузатувчи- гидрометр –гидрометрик постларнинг ўзаро узоқ яқинлигига караб 5-10 постга – Иншоотлардаги назоратчи сув сарфи 5 мЗ /см дан кам бўл- маган Иншоотлар учун 1 штат бирликдан ажратилиши тавсия этилади.
Сув ва ер ресурсларини суғориш ва заҳ қочириш тизимларини улардаги Иншоотлар ва жиҳозларни доимо ҳисобга олиб бориш, ҳамда гидромелиоратив тизимни техник ва ишчи холати тўғрисида хабардор бўлиб бориш уларни тан
нархини тўғри телгилаб бориш бу тизимлардан фойдаланишдаги асосий омил- дардан ҳисобланади.

4.