Toshkent farmatsevtika instituti

Xujayra devori. Bakteriyalarni xujayra devorini vazifasi va xususiyatlari.

Bakteriyaga ma'lum bir shaklni beradi.

Bakteriyani tashki muxit faktorlaridan ximoya kiladi.

Bakteriyadagi metobolitik jarayonlarga katnashadi.

Xujayra devori yo‘zasida bakteriofaglar, bakteriotsin va sezgir xujayralarga nisbatan retseptor va strukturalar mavjud, bo‘larga bakteriofaglar adsorbtsiyalanishi yoki bakteriyalar sezgir xujayralarga birikishi mumkin.

Xujayra devori oksillari, polisaxaridlari bakteriyalarni antigenlarni xosil bo‘lishida (O va V i) katnashsa, yoglari esa xujayra parchalanganda endotoksinga aylanadi.

Xujayra devori turli bakteriyalarda turli to‘zilishga ega bo‘lib, o‘ziga buyoklarni kabo‘l kilishiga karab ikki guruxga bo‘linadi gram(-), gram(Q). Bakteriyalarni bu xususiyatini tinktorial belgisi deb ataladi.

Xujayra devorini asosini peptidoglikan (murein) tashkil kiladi.

Pentidoglikan geteropolimer bo‘lib ketma-ket keluvchi disaxarid guruxlaridan tarkib topgan. Pepditoglikan asosini N- atsetil glyukozamin va N-atsetil muram kislotasi tashkil kiladi, bundan tashkari peptidoglikan tarkibida teyxoy kislotasi Mg ionlari va fakat prokoriot xujayra devorida uchrovchi diaminopimelin kislotasi uchraydi. Xujayra devori xamma bakteriyalarda xam bir xil to‘zilishga ega emas

.

1,7-rasm
Gram musbat bakteriyalarni xujayra devori oddiy to‘zilgan, lekin boshkalarga nisbatan kalin va kuchlirok xisoblanadi. Asosan ko‘p kavatli pentidoglikandan (90%) tarkib topgan, tarkibida suvda eruvchi teyxoy kislota polimeri uchraydi. Teyxoy kislotasi (yunoncha teichos- devor) xujayra devorini ba'zida 50% kuruk massasini tashkil kiladi. Ikki xil formasi uchraydi - ribitolteyxoy va glitsirinteyxoy kislotasi. Xar bir tur bakteriyani xujayra devorida fakat bir tipdagi teyxoy kislotasi uchradi va gram (Q) bakteriyalarni yo‘za antigenini xosil kiladi. Gram (Q) bakteriyalarini xujayra devori lipopolisaxaridlar tutmaydi, lekin turli oksil strukturalari tutishi mumkin. Gram usulida buyalganda gram(Q) bakteriyalar gentsion violet teyxoy kislota bilan Mg ionlari ishtirokida mustaxkam spirtda erimaydigan kompleks xosil kiladi va o‘ziga fuksinni kabo‘l kilmaydi xujayra siyox (binafsha) rangda buyaladi.

1,8-rasm

Gram maifiy bakteriyalarni xujayra devori, gram (Q) bakteriyalarga nisbatan yupka bo‘ladi, xujayra devorida peptidoglikan 20% oshmaydi, urtacha 10-12% bo‘ladi, peptidoglikan tarkibida teyxoy kislotasi uchramaydi, peptidoglikan gr (-) bakteriyalarda xujayra devoriga forma beradi (rigidnost). Asosan gr (-) bakteriyalarni xujayra devori 3 kavatdan iborat, sitoplazmatik mebranadan keyin peptidoglikan kavat, fosfolipidli oksilli kavat va lipopolisaxaridli (LPS), tashki kavat. Shuning uchun bu gurux bakteriyalar gram usulda buyalganda gentsian violet bilan kompleks xosil kilmaydi va spirtda gentsion violet rangsizlanib ketadi, kayta funksinni kabo‘l kilib kizil rangga buyaladi.

1,9-rasm
Bakteriyalarni gramm usulida bo‘yalishi juda muhim ahamiyatga ega bo‘lib hamma bakteriyalar gramm usulida bo‘yalishiga qarab ikki gyryhga gramm (-) va gram(+) bakteriyalarga bo‘linadi.

Bakteriyalarni bunday bo‘yalishi ularni tinktorial xususiyati deb aytiladi.

Sitoplazmatik membrana (SM) tuzilishi boshqa hujayralar SMsi to‘zulishidan farq qilmaydi. Asosiy funksiyasi.