Toshkent farmatsevtika instituti tibbiy va biologik fanlar kafedrasi mikrobiologiya, virusologiya va

Viruslarni ko’paytirishda laboratoriya hayvonlaridan foydalanish. 
Amalda ko’pincha 
turli xil zotsiz laboratoriya hayvonlaridan (voyaga yetgan, emadigon sichqon bolalari, quyon, 
maymun, dengiz cho’chqachalari va bosh) foydalaniladi. Hayvonlarning ma’lum turdagi 
viruslarga beriluvchanligi va ularning yoshi viruslarning ko’payish qobiliyati tajribada xisobga 
olinadi. Ko’pincha yangi tug’ilgan hayvonlargina u yoki bu virusga (masalan, emadigan sichqon 
bolalari — Koksaki virusiga, sichqon, quyon- qutirish virusiga, oqsim (yashur) virusi- dengiz 
cho’chqachasi va gripp virusi–sichqon va og’maxon) sezgir bo’ladi. 
Bu usulning afzalliklari va kamchiliklari mavjud. Afzalligi shuki, bunda kultura yoki tovuq 
embrionida yaxshi reproduksiya qilinmaydigan viruslarni ajratib olish mumkin bo’ladi. Bu 
usulning kamchiligi esa, tajriba qilinayotgan hayvon organizmidagi mikroorganizmlarning begona 
virus va mikoplazmalar bilan aralashib ketishidadir.Bundan tashqari ekonomik etikaviy jihatlari, 
shuningdek, virusning “sof” liniyasini olish uchun keyinchalik hujayra kulturasiga hayvondan 
olingan material yuqtiriladi, bu esa tekshirish muddatini cho’zib yuboradi. 
Virus saqlovchi materiallarni laboratoriya hayvonlarga yuqtirishni turli (teri ostiga, teri 
ichiga. muskul ichiga, qorin pardasiga, subdural va bosh.) usullari qo’llaniladi. 
Viruslarning laboratoriya hayvonlar organizimida reproduksiya bo’lganligini kasallikni 
ko’zga tashlanadigon klinik rivojlanishi, organ va to’qimalarning patomorfologik o’zgarishi, 
organlardan olingan suspenziyalarda virus borligini gemagglyutinasiya (GAR), neytralizasiya 
(NR) reaksiyalari orqali (agar virus o’z tarkibida gemagglyutinin fermenti tutsa) aniqlash mumkin.
Metodik ko’rsatmalar
Viruslarni morozov usulida bo’yash. 
Viruslarni Morozov usuli bilan bo’yash uchun uchta reaktiv tayyorlanadi: 
1) 1 ml muzli sirka kislotasiga 40% li 2 ml formalin eritmasi qo’shiladi va distirlangan suv 
bilan uning hajmi 100 ml ga yetkaziladi; 
2) 1 ml karbol kislotasiga 5 g tanin qo’shiladi va distirlangan suv bilan uning hajmi 100 ml 
ga yetkaziladi; 
3) 5 ml kumush nitrati eritmasiga ammiak eritmasi biroz quyqa hosil bo’lgunga qadar 
tomchilab tomiziladi. 
Bo’yash usuli: 1) tayyorlangan surtma — 1-eritma bilan 1 min davomida fiksasiyalanadi, 
so’ng reaktiv to’kiladi va surtma suv bilan yuviladi; 
2) u 2-eritma bilan 1—2 min davomida to bug’ paydo bo’lguncha qizdiriladi, so’ngra 
suv bilan yuviladi; 
3) 3-eritma .bilan surtma to’q jigar rang hosil bo’lgunga qadar qizdiriladi, so’ng suv 
bilan yuvib, quritiladi va mikroskop ostida ko’riladi. Bunda virus elementar tanachalari qora 
rangga bo’yaladi.Morozov usulida bo’yalganda ospa vaksina virusni o’lchami 0.2 mkm bo’lib 
kokksimon ko’rinishda bo’ladi.