Toshkent farmatsevtika instituti ijtimoiy fanlar kaedrasi "iqtisodiyot nazariyasi"

2- Tovar va uning xossalari 
Tovar ikki xossaga ega: 
a)iste'mol qiymati; b) qiymat. 
Tovarning  iste'mol  qiymati  mahsulotlarning  foydali  tomonidan  kishilarning  biron  bir 
iste'molini  qondira  olish  qobiliyatidan  iborat  va  har  qanday  jamiyat  boyligining  moddiy 

---

47 
 
mazmunini tashkil etadi. Tovar har doim mehnat mahsulidir, ammo tovar bo`lishi uchun bozorda 
ayirboshlanishi zarur. Demak, u almashuv qiymatiga ega. Tovarning almashuv qiymati nima? 
Bir tovarning ikkinchi tovarga biror  bir nisbatda ayirboshlanishiga uning almashuv qiymati 
deyiladi.Almashuv qiymati, qiymatning namoyon bo`luvchi shaklidir. Qiymatga asoslanib tovarlar 
hisoblanadi va bir-biriga ayirboshlanadi.Demak, tovar ikki xossaga: iste'mol qiymati va qiymatga 
ega.  Tovar  iste'mol  qiymati  va  qiymatning  birligidan  iborat,  ammo  bu  birlik  ziddiyatlidir,  bir 
vaqtning  o`zida  ikki  yoqlama  shaklga,  ya'ni  ashyoviy  va  qiymat  shakliga  ega.Tovar  ishlab 
chiqaruvchilar  qo`lida  qiymat  sifatida,  sotib  oluvchilar  qo`lidaligida  esa  iste'mol  qiymati  sifatida 
namoyon  bo`ladi.  Shuning  uchun  ham  tovar  sotilmasa,  u  qiymat  sifatida  tan  olinmagan  bo`ladi. 
Ushbu  ziddiyat  tovarlarni  kerakligicha  sifatli  va  arzon  ishlab  chiqarish  orqali  echiladi.Tovarning 
ikki xossasi borligiga sabab, unda gavdalangan mehnatning ikki yoqlama xarakterga egaligidadir. 
Masalan,  kostyumda-yigiruvchilar,  to`qimachilar,  tikuvchilar;  nonda-novvoy,  traktorchi, 
tegirmonchi  va  boshqalar  ishtirok  etadilar.  Agar  har  bir  aniq  iste'mol  qiymatida  masalan, 
kostyumda ma'lum aniq mehnat gavdalansa, uning qiymatida ish kuchi sarfi sifatida umuman sarf 
qilingan  inson  mehnati  gavdalanadi.  Aniq  mehnat  turlari  bir-biridan  farq  qiladi.  Masalan, 
tikuvchining  mehnati  novvoy  mehnatidan  farq  qiladi,  chunki  birinchisi  kostyum  yaratadi, 
ikkinchisi  esa  non.  Inson  mehnatining  umuman  sarflanishi  nuqtai  nazaridan,  ya'ni  insonning 
jismoniy, ma'naviy, ruhiy energiyasini sarf etishi nuqtai nazaridan tikuvchi va novvoy mehnati bir 
xildir. Demak, tovarda gavdalangan mehnat ikki yoqlama xarakterga ega. Birinchisi-aniq mehnat. 
Ikkinchisi,  umuman  insonning  mehnati  va  aqliy  energiyasining  sarfi-abstrakt  mehnat.  Aniq 
mehnat tovarning iste'mol qiymatini, abstrakt mehnat tovarning qiymatini yaratadi.