Toshkent farmatsevtika instituti farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining fizika

 
Ultrabinafsha va ko„rinuvchan sohalardagi 
yutilishni o„lchash asboblari 
Moddalarning nurni yutish hodisasini o‗lchashda spektrometrlardan 
foydalaniladi. Ularning turlari va tuzilishi har xil bo‗lishidan qat‘iy nazar 
spektrometrlar yorug‗lik manbai, yorug‗lik detektori va detektordan chiqqan 
signallarni yozadigan asbobdan tashkil topgan bo‗ladi (1-rasm). 

---

173
1
2
3
4
5
6
7
8
1-rasm. Spektrofotometrning tuzilishi. 
1-nurlanish manbai 
5-idishchalarni ushlatgich 
2-monoxromator 
6-fotoelement 
3-namuna eritmasi 
7-o‗lchov asbobi 
4-erituvchi 
8-idishchalarning yo‗naltirgichi 
YOrug‗lik nurlanish manbai lampadan (1) monoxromatorga (2) tushadi va 
natijada nur oqimi ma‘lum to‗lqin uzunligiga ega bo‗ladi. Namuna eritmasi va 
toza erituvchi idishchalarga (3,4) solinadi va ushlatgichga (5) qo‗yiladi. 
YOrug‗lik idishchalardan o‗tib fotoelementga (6) tushadi va undan chiqayotgan 
signallar o‗lchov asbobi orqali (7) o‗lchanadi. Idishchalar ushlatgichini shunday 
joylashtirish kerakki, nur idishchalarning yo‗naltirgichi (8) orqali har bir idishdan 
o‗tishi kerak. 
O‗lchash ishlarini quyidagicha olib borish mumkin: bitta to‗lqin uzunlikda 
erituvchidan utayotgan nurning intensivligi o‗lchanadi, keyin esa xuddi shu 
erituvchida erigan moddaning yutilishi o‗lchanadi. Amaliyotda asbobni shunday 
tayyorlash kerakki, erituvchining yutilishini nol deb hisoblab, shunga asosan 
namunaning yutilish parametrlarini aniqlash mumkin. Spektrni olish uchun bu 
ishlarni boshqa to‗lqin uzunlikdagi qiymatlarda ham bajariladi. Bunday hajmdagi 
ishlarni tezkorlik bilan bajarish maqsadida hozirgi vaqtda ikki nur yo‗nalishli, 
spektrlarni to‗g‗ridan-to‗g‗ri yozadigan zamonaviy asboblardan foydalaniladi. 
Bunday asboblarning ayrim nusxalari 2, 3 va 4-rasmlarda tasvirlangan. 

---

174
2-rasm. SPEKORD-M40 UB spektrometrining ko‗rinishi(Karl-Seyss 
firmasi, Germaniya). 
Spektrni olish uchun idishchalarni monoxromator va detektor o‗rtasida 
joylashtiriladi, noma‘lum moddalarni maxsus erituvchilarda eritiladi. Erituvchilar 
sifatida ko‗p hollarda asosan metanol, etanol, suv yoki to‗yingan uglevodorodlar - 
geksan, geptan, siklogeksanlarni ishlatish mumkin, chunki yaqin ultrabinafsha 
sohasida boshqa erituvchilar yutilish maksimumlarini namoyon qiladi. 
UB spektroskopiya uchun juda suyuq eritmalar ishlatilib, spektrdan to‗lqin 
uzunlikning maksimum qiymati (

, maks) va unga tegishli bo‗lgan optik 
zichlikning 

maks qiymati aniqlanadi. 
1-jadval.
Ayrim erituvchilarning UB sohadagi yutilish qiymatlari. 
Erituvchi 

, nm 

,(20-25
0
S) 
Suv 
195 
78,5 
Metil spirti 
210 
32,6 
Etil spirti 
207 
24,3 
Xloroform 
246 
4,8 
Atseton 
331 
20,7 
Dioksan 
215 
2,2 
Benzol 
280 
2,3 
Geksan 
199 
1,9 
Siklogeksan 
211 
2,0