Toshkent farmatsevtika instituti farmakologiya va klinik farmatsiya

o„juv mashqi olib borilayotganda: 
-qarorlar va berilgan farmoyishlarni, ularning shaxsiy tarkib tomonidan bajarilish darajasi va 
sifatini tahlil etish; 
-qo„yilgan  o„quv  maqsadlariga  erishish uchun  sharoitni  mur akkablashtirishga rahbarlik 
qilish; 
-xavfsizlik  choralari  va  ekologik  talablarga  rioya  qilishni  nazorat  etishni  amalga 
oshirish; 
-  o„quv  mashqi  tugagagandan  so„ng  muhokama  o„tkazish,  bo„limlar  va  tuzilmalar  shaxsiy 
tarkibi harakatlarini baholash. 
      Rahbariyat shtabi zimmasiga o„quv mashqini tayyorlash va o„tkazish, harakat hududini 
jihozlash  bo„yicha  hujjatlarna  ishlab  chiqish  hamda  o„quv  mashqi  tugagandan  so„ng
 
tuzilmalarni  yig„ish
 
va  ularni  doimiy  ish  joylariga  qaytarishni,  amaliy  ishlar  olib  borilgan 
hududni tartibga keltirishni nazorat etishni amalga oshirish yuklanadi. 
      O„quv  mashqini  tayyorlash  va  o„tkazishning  moddiy-texnik  ta‟minoti  tuzilmalarni 
zarur  texnika,  yoqilg„i-moylovchi  materiallar,  taqlid  vositalari  va  boshqa  materiallar, 
talabdagi  zahirasi  bo„lgan  maxsus  jihozlar  bilan  ta‟minlash,  ovqatlanishni  tashkil 
qilishdan iboratdir. 
      Haqiqatga yaqinlashtirilgan sharoit yaratish uchun suv  bosish, kimyoviy zararlanish 
va  radioaktiv  ifloslanish  zonalari  belgilanadi,  vayronalar,  yong„inlar,  kommunal -energetika 
tarmoqlaridagi halokatlar, toshqinlar (otilib chiqish) taqlid qilinadi. 
      Taqlid  boshqariladigan,  uni  tayyorlash  va  harakatga  keltirishga  ko„p  vaqt  va  katta 
mablag„  talab  qilinmaydigan  bo„lishi  kerak.  Buning  uchun  taqlid  bo„yicha  o„quv  mashqi 
rahbarining  yordamchisi  ixtiyoriga  zarur  miqdordagi  shaxsiy  tarkib,  texnika  va  moddiy  boyliklar 
ajratiladi. U taqlid  rejasini  tuzadi,  o„quv  mashqi  olib  boriladigan  hududni  zarur uskunalar bilan 
jihozlaydi, xavfsizlik choralariga rioya etilishni ko„zda tutadi va nazorat qiladi. 
O„quv mashqini tayyorlash. 
Tayyorgarlik  talbirlarining  mazmuni  va  hajmi  o„quv  mashqi  miqyosi  va  maqsadiga,  o„quv 
mashqiga  jalb  etilayotgan  tuzilmalarning  taiyorgarlik  darajasiga,  ularning  moddiy-texnik 
ta‟minotiga hamda mashq olib boriladigan hududning holatiga bog„liq. 
     O„quv mashqini tayyorlashda quyidagi hujjatlar ishlab  chiqiladi: 
         -o„quv mashqini tayyorlash va o„tkazish qaqida buyruq;  
         -o„quv mashqiga tayyorgarlikning taqvimiy rejasi; 
         -o„quv mashqini o„tkazish rejasi;  
O„quv  mashqini  tayyorlash  va  o„tkazish  haqidagi  maxsus  buyruq  ishlab  chiqiladi. 
Buyruqda: 
-o„quv mashqini o„tkazish muddati va o„rganuvchilar tarkibi; 
-sardor-boshliqlar va boshqa qatnashchilar tarkibini tayyorlash tartibi; 
-a ma liy  ish  ba jarila diga n  hu du dlar ni  ta yyorla sh  ha mda  ish   hajmi  va  mas‟ul 
ijrochilar; 
          -moddiy-texnik ta‟minot, shu jumladan motoresurslar, yonilg„i, taqlid vositalari; 
-o„quv  mashqini  o„tkazishda  xavfsizlikni  ta‟minlash  bo„yicha  choralar  aniq 
belgilangan bo„lishi lozim. 

---

94 
 
      Taqvimiy rejada: 
       -r a hba r ning  yor da mc hisini,  sa r dor -bo shliqla r  va   tu zilma la rning  ba rc ha  
sha x siy  ta r k ibini ta yyorla sh  borasidagi tadbirlar; 
        -hujjatlar ro„yxati, ularni ishlab chiqish muddati va buning uchun mas‟ul shaxslar; 
        -o„quv mashqi va taqlid hududini tayyorlash borasidagi gadbirlar; 
         -a l o qa   va   xa ba r   b er i s h  xi z m a ti n i  ta s hk il   et i s h  masalalari yoritib beriladi. 
      Taqvimiy reja tarmoq rahbari tomonidan tasdiqlanadi. 
     O„quv mashqini o„tkazish uslubi.  
     O„quv  mashqini  shaxsiy  tarkibga  xabar  berish  va  yig„ish,  texnikani  olib  borish  va 
ularning harakatga tayyorligini tekshirish kerak. 
      Taktik  vazifalar  (buyruqlar,  ko„rsatmalar)ni  yoki  shartli  topshiriqni  topshirgandan 
so„ng  sardorlarga  olingan  vazifani  tushunib  olishi,  sharoitni  baholashi,  qaror  qabul  qilishi  va 
qaramog„idagilarga vazifa berishi uchun zarur bo„lgan vaqt beriladi. 
      Tuzilmalar  sardorlarining  qutqaruv  ishlarini  tashkil  etish  borasidagi  qarorini  o„quv 
mashqi  rahbari  eshitib  ko„radi  va  tasdikdaydi.  Bunda  asosiy  e‟tiborni  uning  maqsadga 
muvofiqligi  va  vujudga  kelgan  sharoitga  to„g„ri  kelishiga,  kuch  va  vositalardan 
foydala nishning  samaradorligiga,  berilgan  vazifa ni  bajarish   uchun  belgilangan 
muddatlarning  realligiga,  vazifaning  aniq  qo„yilishiga,  boshqaruv  va  muvofiqlashuvni  tashkil 
qilish usullariga qaratish lozim. 
     Tuzilmalar  o„r tasidagi  doimiy  va  yaqinda n  o„zaro  hamkorlikni  ham  esdan 
chiqarish  mumkin  emas.  Bu  narsa,  shu  lahzalarda  falokatga  uchragan  odamlarni  qutqarish  va 
muhofaza  qilish  bo„yicha  eng  muhim  vazifalarni  hal  etayotgan  bo„linmalar  manfaatlari  yo„lida 
amalga oshirilishi va qo„llab-quvvatlanishi lozim. 
     O„ qu v  ma shqi  a va riya -qu tqa ru v  ishlari  nihoya siga   etganligini  e‟lon  qilish 
bilan yakunlanadi. 
      Mashq  yakunida  rahbar  shaxsiy  tarkib  va  texnikani  tekshirish,  o„quv  mashqi  olib 
borilgan  hududni  tartibga  keltirish  hamda  muhokama  o„tkazish  joyi  va  vaqti  haqida
 
ko„rsatma 
beradi. 
      O„quv mashqi muhokamasi.  
      Bu o„quv mashqining yakuniy  qismidir. Uning maqsadi har taraflama tahlil qilingandan 
so„ng  yakun  yasash,  o„quv  maqsadlariga  erishish  va  vazifalarning 
 
bajarish  darajasini 
aniqlashdir. 
      Muhokamani  oldindan  tayyorlab  qo„yilgan  materiallar  va  vositachilar  tomonidan 
o„quv  mashqi  davomida  tuzilmalar  harakati  to„g„risida  aniq  erishilgan  natijalarini  takdim 
etilgan ma‟lumotlar asosida rahbar o„tkazadi. 
          Muhokamaning  boshida  mavzu,  o„quv  mashqining  maqsadi,  taktik  o„qu v  ma shqi 
ma vzu siga  tegishli  ra hbariya t  hu jja tlarining  asosiy  talablari  bayon  etiladi.  So„ngra  
tuzilmalar  shaxsiy  tarkibining  o„quv  mashqi    aniq  harakatlari  muhokama  etiladi.  Bunda 
asosiy e‟tiborni: 
       -qabul qilinadigan qarorlarning to„g„riligi va maqsadga muvofiqligi,  avariya-qutqaruv 
bo„linmalarining tashkil etilishiga qo„yilgan  vazifalarning aniqligi va o„z v aqtidaligi; 
    -razvedkani olib borish va uning natijalari; 
        -o„quv  mashqiga  jalb  etilgan  barcha  tuzilma  va  bo„linmalar  o„rtasida  uzluksiz 
hamkorlikni ushlab turish; 
        -tuzilmalarning  belgilangan  hududga  qarab  harakat  qilishining   o„z  vaqtidaligi  va 
uyushganligi; 
         Bajarilgan  amaliy  harakatlar  natijalari,  mexanizatsiya  va  texnika  vositalaridan 
foydalanishning  samaradorligi,  moddiy-texnik ta‟minotning  o„z  vaqtidaligi va  sifati, texnika 
xavfsizligi talablariga rioya qilishiga qaratiladi. 
         Muhokama  so„ngida  rahbar  o„quv  maqsadlariga  erishish  natijasini  aniqlaydi, 
tuzilmalarning  harakatlariga  aniq  baho  beradi  va  kamchiliklarni  aytib,  bundan  keyin 
tuzilmalarni tayyorlashda nimalarga e‟tibor berish  kerakligini ko„rsatadi. 

---

95