Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi

Shamchalarni tayyorlash usullari. 

Quyish usuli 

Quyish  usuli  buyicha  shamcha,  sharcha  va  tayoqchalar  tayyorlanadi  (20,  21,  22  -rasmlar), 

bunda  hamma  turdagi  asoslar  qo‘llaniladi.  Kuyish  maxsus  koliplar  yordamida  olib  boriladi.  Agar 

shamcha,  sharcha  va  tayoqcha  tarkibiga  kiruvchi  moddalar  asosida  eritilsa,  bunda  bu  jarayonda 

quyiladigan moddalar oz-moz isitilgan holda quyiladi va oxirida sovutiladi. 

 

 

20-rasm. Shamcha quyish qolipi. 

 

21-rasm. SHarcha quyish qolipi. 

---

121 

 

 

 

 

22-rasm. Tayoqcha quyish qolipi. 

Tarkibga  kiruvchi  moddalar  asosda  erimasa  solishtirma  og‘irligi  har  xil  bo‘lishi  natijasida 

yaxshi  aralashmaydi,  unda  modda  taksimlanishi  har  xil  bo‘lib  ta‘sir  doirasi  ham  buzilish  xavfi 

tugiladi. Bunday hollarni oldini olish maqsadida quyidagilarga e‘tibor berish kerak: 

1. Eritilgan asosni konsistensiyasi quyuq bo‘lishi kerak. 

2. Massani koliplarga kuyishni tezlik bilan bajarish kerak. 

3. quyilgan formalar tez sovutilishi kerak. 

Quyish  usulida  gidrofob  asoslarda  shamchalar  tayyorlash  uchun  kerakli  miqdordagi  dori 

modda  va  asos  tortib  olinadi.  SHamcha  asosini  maxsus  chumichda  yoki  chinni  kosachada  suv 

hammomida 40-45

0 

haroratda eritib olinadi. Erigan asosga yaxshi maydalangan dori modda qo‘shib 

shisha  tayoqcha  yordamida  aralashtiriladi.  Ko‘pincha  aralashtirish  jarayonida  ko‘plab  xavo 

pufakchalari  kirib  qoladi.  SHunday  paytda  aralashtirishni  tuxtatib,  korishmani  suv  hammomida 

biroz qizdirib olish kerak bo‘ladi. Idishdagi korishma bir oz sovigach quyuqlasha boradi va harorat 

37-40

0

 bo‘lganda uni koliplarga kuyish mumkin. Koliplar albatta sovitgichda kamida bir soat tutib 

turilgan  bo‘lishi  kerak.  Maxsus  voronka  yordamida  korishma  kolipga  quyiladi.  SHamchalar 

kolipdan yaxshi ajralishi uchun kolip uyalarini oldindan vazelin moyi yoki sovunli spirt bilan artish 

kerak.  SHamchalar  tulik  kotguncha  sovitgichda  (taxminan  20-30  daqiqa)  saqlanadi.  Tayyor 

shamchalar yuqorida aytib o‘tilgan tartibda jihozlanadi. 

Shamchalarni  quyish  usulda  tayyorlashda  kerakli  asos  miqdorini  oldindan  hisoblab  topish 

kerak. Ma‘lumki, qolip uyasining hajmi kakao moyi sig‘imini ko‘rsatadi. Masalan, qolip uyasining 

hajmi 3 g bo‘lsa, u holda shu kolipda kakao moyidan quyib tayyorlangan shamchalar og‘irligi 3 g 

bo‘ladi  deb  tushuniladi.  Dori  modda  ma‘lum  bir  hajmni  egallashini  hisobga  olgan  holda,  asos 

miqdorini  bir  oz  kamaytirib  olishga  to‘g‘ri  keladi.  Aks  holda  kolipga  korishmani  kuyish  vaqtida 

uning  bir  qismi  ortib  qoladi  va  natijada  shamchalar  tarkibidagi  dori  modda  miqdori  kam  bo‘lib 

qoladi (dozasi kamayadi). Demak, asosning kerakli miqdorini aniq bilish uchun dori modda qancha 

y hajmni egallashini topish kerak. Buning uchun urin olish koeffitsienti (K

u

) yoki teskari o‘rin olish 

koeffitsientidan (1/K

u

) foydalaniladi.