Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi

21- Ma‘ruza 

Mavzu 21. Surtmalar, ularda qo‗llaniladigan asoslar, umumiy texnologiyasi. Gomogen 

surtma dorilar tayyorlash. 

    Ma‘ruza  maqsadi:  Surtmalar,  ularda  qo‗llaniladigan  asoslar,  umumiy  texnologiyasi.  Gomogen 

surtma dorilar tayyorlashga oid nazariy ma‘lumotlarni berish. 

Tayanch atama va iboralar:  

Surtma-unguentum 

Gidrofob-suv bilan yaxshi namlanmaydigan 

Gidrofil- suv bilan yaxshi namlanadigan 

Difil- emulsion asos (gidrofillik va gidrofoblik xususiyati mavjud) 

Reja: 

1. Asoslarning tasnifi 

2.Dori moddalarning surtma asosiga qo‘shish qoidalari 

3. Surtma tayyorlashning asosiy texnologik bosqichlari 

Surtmalar,  malhamlar,  sham  dorilar,  xab  dorilar  tibbiyot  qalamchalari  yumshoq  dori  turlari 

deb aytiladi. Ular turli xil dispers sistemaga taallukli bo‘lib, yumshoq konsistensiyaga (holatga) va 

umumiy  uxshashlik  belgilariga  ega.  Masalan:  surtmalar,  shamlar  mayin  yopishkok  muxitga  ega. 

Xab  dorilar  muloyim  hamirlardan  tayyorlanadi  va  faqat  saqlanishi  davridagina  kurib  qattiq 

konsistensiyaga aylanadi. 

Bu shu bilan tushuntiriladiki, ko‘pgina surtmalar, shamlar sanoat korxonalarida tayyorlanadi. 

Plastirlar,  gorchichniklar,  meditsina  kalamchalari,  kapsulalar,  kapsulaga  uralgan  dorilar  faqat 

                                                           

43

 

Gavrilov A.S. Farmatsevtichesaya texnologiya. Izgotovleniya lekarstvennыx preparatov.-

«GEOTAR-Media».- Moskva.-2016. (432 bet)

 

 

 

---

128 

 

korxonalarda  ishlab  chiqariladigan  dori  turlaridir.  Surtmalar  —  sirtga  qo‘llaniladigan  dori  turlari 

bo‘lib, ular yuqori yopishkoklik xususiyatiga ega bo‘lgan suyuqliklardir. Teri yoki shillik qavatlar 

ustida  tekis,  okmaydigan  yupka  sirt  hosil  kilish  xususiyatiga  ega.  Surtmalar  xona  haroratida 

o‘zining  yopishkok  holatini  saqlaydi  va  harorat  oshirilganda  okuvchan  suyuqlikka  aylanadi. 

Surtmalar  dispersologik  tasniflanishi  buyicha  erkin  har  tomonlama  dispers  shaklsiz  muloyim  yoki 

mayin aralashma. Tipik suyuqliklardan ular okuvchanligining yukligi bilan farqlanadi.  

Surtmalar  —  qadimiy  dori  turlaridan  biri  bo‘lib  zamonaviy  meditsinada  ham  ularning 

ahamiyati katta.  

 Surtmalar qo‘llanishi buyicha: 1. Zararlangan teri va shillik qavatlarni yomon gazlar, organiq 

erituvchilar va chang bilan ifloslanishdan saqlash uchun. 2. Sovuq olganda va kuyganda yaraga dori 

moddalarni  kuyish  uchun.  3.  Teri  kasalliklarini  davolashda  dori  moddalarni  teriga  surtish  uchun 

yoki  organlarda  ketayotgan  patologik  o‘zgarishlarni  davolash  uchun  dori moddalar  teriga  surtiladi 

va u erdan konga surilib butun tanaga ta‘sir qiladi. 4. To‘g‘ri ichak kasalliklarini davolashda. 5. Kuz 

va burun shillik qavati zararlanganda dori moddalarni kuyish uchun. 6. Sochni yukotish va davolash 

uchun  7.  Jun  bilan  qoplangan  terilarga  insektitsid  vositalar  kuyish  uchun.  8.  Kosmetikada  (terini 

yumshatish, pigment doglarni yukotish va boshqalar). 

Surtmalar dori modda va asosdan tashqil topadi. 

13-jadval 

1.  Ta‘siri bo‘yicha surtmalar  

Preparat turi 

Teri orqali o‘tishi 

Asoslar  

Epidermik  

Teri orqali o‘tmaydi eki juda kam 

o‘tadi 

Lipofil 

Endodermik 

Derma oqali o‘tadi 

Absorbsion 

Diadermik  

Teri  orqali  o‘tadi,  maxalliy  va 

umumiy ta‘sir qiladi 

Emulsion va suvda eriydigan

44