Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi dori turlari texnologiyasini rivojlantirish istiqbollari

MAVZU-4

MAVZU: INFUZION ERITMALARGA QO‘YILGAN ZAMONAVIY TALABLAR

Tayanch so’z va iboralar:

Infuzion terapiya, gemoreokrreksiya, izoplastiklik, izoionik, izoosmolyarlik
Reja

1. Infuzion eritmalarni ta’rifi, zamonaviy farmakoterapiyadagi axamiyati, infuzion terapiyaning asosiy maqsadlari.

2. Infuzion eritmalarga qo‘yilgan zamonaviy talablar.

3.Infuzion eritmalarda osmolyarlik tushunchasi, zaruriyati, aniqlash usullari

Asosiy matn

1. Infuzion eritmalarni ta’rifi, zamonaviy farmakoterapiyadagi axamiyati, infuzion terapiyaning asosiy maqsadlari

Infuzion terapiya – bu odam organizmiga katta hajmda, parenteral yo‘l bilan turli suyuqliklarni quyish.

Maqsadlar bir necha ulardan:

- reanimatsiya va intensiv terapiyaning masalalarini echish;

- qonga yuborilgan kuchli ta’sir etuvchi dorilarni suyultirish;

- volyumokorreksiya – qon yo‘qotishlarda uning dastlabki (adekvat hajmini va tarkibini tiklash);

- Gemoreokorreksiya – qonning gomeostatik va reologik xossalarini normallashtirish;

- Infuzion regidratatsiya;

- Elektrolit balans va kislota–ishqoriy muvozanatni normallashtirish;

- Faol infuzion dezintoksikatsiya;

- To‘qimalarning metabolizmini meyorlashtirish ( ta’minlash ) uchun ( oqsil, lipid va uglevod almashuvini korreksiyalash).

Infuzion terapiya turli toifali (kategoriya) bemorlarni davolashning zaruriy bir qismi xisoblanadi.

Infuzion eritmalar (IE) qon zardobiga osmotik bosim, ion tarkibi, qovushqoqligi va rN ko‘rsatkichi bo‘yicha yaqin eritmalar bo‘lib, ular xujayra va a’zolarning xayotiy faoliyatini ta’minlaydi va organizmning fiziologik muvozanatini sezilarli o‘zgartirmaydi.

Tarixiy ma’lumotlar

XIX asrning 30 yillarida ingliz shifokori T. Latta “Lancet” jurnalida xolerani natriy gidrokarbonat eritmasini qon tomiriga quyish bilan davolaganligi to‘g‘risida ma’lumotlarni chop etdi.

1881 yil iyul (10) Landerer birinchi bo‘lib qon tomirga Fiziologik eritma NaCl izotonik eritmasini quyib davolagan va bu infuzion terapiyaning rivojlanishiga asos bo‘ldi.

1915 yil jelatina asosida birinchi qon o‘rin bosuvchi suyuqlik (I.E.) Nogan tomonidan qo‘llanildi. Xozirda jelatina asosida jelatinol, modejel, gelofuzin keng qo‘llaniladi.

1940 y amaliyotga birinchi bo‘lib sintetik kolloid (PVP) asosida “Peristoy” I.E taklif etildi (Reppe, Weese):

1944 yillarda dekstran asosida qon o‘rinbosarlari ishlab chiqildi Gronwall va Ingelman. 25 yil mobaynida dekstran asosida olingan turli I.E keng qo‘llanildi.

1962 yillarda gidrooksietillangan kraxmal asosida I.E yaratila boshladi. (Thompson, Britton) va ular 20 asrning oxirida keng qo‘llanilib kelingan (infukol, refortan, stabizol).

1966 y organizmda kislorod tashuvchi xossaga ega bo‘lgan I.E yaratila boshlandi. Dastlabki chop etilgan maqolalarda perftoruglerodlarni (PFU) shu maqsadda qo‘llash maqsadga muvofiqligi ko‘rsatildi. (L. Clark, L. Gollon).

1979 y SSSR da birinchi PFU lar asosida “Perftoran” qon o‘rinbosari yaratilib klinik sinovlarni o‘ta boshladi. (G. Gramenitskiy, I. Kunyans, F. Beloyarsev).

1992 y Polietilenglikol asosida “Polioksidin” IE ishlab chiqildi va sinaldi.(Peterburg NII GPK L.A.Sedova, L.G. Mixaylova) 1997 y shu institutda polimerlangan odam gemoglobini asosida yaratilgan “Gelenpol” ishlab chiqildi va klinikalarda sinaldi. (E.A. Selivanov) 1998 yilda tibbiyotda ishlatish uchun ruxsat etildi.

Albatta, kon preparatlari ham infuzion terapiyada qo‘llaniladi. Lekin donorlar qonini (plazmasini) ishlatish chegaralangan, chunki defitsit, virus infeksiyalarni xavfi va sh.u.

Xozirda IE ishlab chiqish farm sanoatining eng murakkab va muammoli masalasi hisoblanadi.

Xozirda (chop etilgan ma’lumotlarga ko‘ra) (Rossiya) barcha I.E. ni ≈ 50 % i dorixonalarda tayyorlanadi, qolgan qismi esa – yirik farm. korxonalarda.

Infuzion- eritmalarma’lumki, in’eksiondoriturlariguruhigakirib, qontomirlarigako‘phajmda (100 mlvaundanko‘proq) yuborilishibilanfarqlanadi. Bularodatdabemorko‘pqonyo‘qotganda, qattiqshikastlanganda, elektrolitikva kislota-ishqor holatiningo‘zgarishlaridaishlatiladi.

Infuzioneritmalarningahamiyatikatta,ayniqsatezyordamko‘rsatishuchun. Xozirgi kunda tibbiyot amaliyotida 200 dan ortiq infuzion eritmalar ishlatiladi. Bu eritmalar ko‘pincha qon o‘rinbosarlari deb yuritiladi.

Xozirda IE tasniflanadi:

-dorishakliko‘rinishi bo‘yicha;

- funksional buyurilishi bo‘yicha; ( naznacheniyu)

- tarkibi va ko‘llanilishi bo‘yicha ( osobennostyam primeneniya)

Dorishakli ko‘rinishi bo‘yicha IE:

- qon tomiriga yuboriladigan eritmalar;

- qon tomiriga yuboriladigan emulsiyalar;

- qon tomiriga yuboriladigan I.E. konsentlarlari;

- IE tayyorlash uchun poroshoklar va liofillangan shakllar

Shu toifadagi dori turlarini tayyorlashiga tegishli masalalar dolzarb hisoblanadi, chunki xozirda in’eksion dori turlari davolash profilaktika tashkilotlari qaramog‘idagi dorixonalar retsepturasining deyarli 60 % tashkil etadi.

Tanaga parenteral yo‘li bilan katta hajma yuborilganligi hisobga olib ularning sifat ko‘rsatkichlariga alohida e’tibor berilish lozim.

Infuzioneritmalarqatortalablargajavobberishilozim:

-apirogenvasterilbo‘lishi;

-mexanikiflosliklardantozabo‘lishi;

-turg‘unligisaqlanishi

Bu asosiytalablarvaulardantashqariinfuzioneritmalargao‘zigaxostalablar ham qo‘yiladi: izotonik, izoionik, izogidrik; izoplastikvaizoosmolyarbo‘lishi (ishlatilishidan kelib chiqqan xolda).¹