Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi dori turlari texnologiyasini rivojlantirish istiqbollari

Keksa yoshdagilar va qariyalarga berilishi man etilgan va cheklangan dori preparatlari

1. Diagnoz va klinik holatidan qat’iy nazar berilishi ta’qiqlangan preparatlar
Preparat nomi (ta’qiqlanishiga asos)
Amitriptilin (va xlordiazepoksid, perfenazin bilan kombinatsiyalari) - aniq namoyon bo‘luvchi antixolinergik va sedativ ta’sir	Ta’siri uzaytirilgan benzodiazepinlar: xlordiazepoksid (va amitriptilin, klidi-niy bilan kombinatsiyalari), diazepam, kvazepam, galazepam, klorazepat - organizmda uzoq muddat saqlanishi, yaqqol namoyon bo‘ladtgan sedativ ta’siri va yiqilish va suyak sinidirish havfini ortishi
Amfetaminvaanoreksik vositalari - moyillik,gipertenziya, stenokardiya vamiokardinfarkti
Qisqa muddat ta’sir ko‘rsatuvchi benzodiazepinlar: lorazepam (>3 mg), oksaze-pam (>60 mg), alprazolam (>2 mg), temazepam (>15 mg), triazolam (>0,125 mg) - dozaga nisbatan moyillik paydo bo‘lishi	Tiklopidin -terapevtik samaradorligi past va zaharli
Tirilgan	Metildopa
Barbituratlar	Indometatsin
Simetidin	Naproksen, piroksikam
Pentazozin	Ketorolak
Dizopiramid	Oshqozon-ichak spazmolitikpreparatlar (giossiamin, beladonna alkaloidlari)
Qisqa muddat ta’sir etuvchi dipiridamol	Metiltestosteron
Qisqa muddat ta’sir etuvchi nifedipinlar	Nitrofurantoin
Amiodaron	Etakrinkislotasi
Dozaga korreksiya kiritish va berish muddatini aniq belgilash kerak bo‘lgan preparatlar
Rezerpin	Digoksin
2. Ma’lum klinik holatlarda berilishi ta’qiqlangan preparatlar
Dizopiramidvanatriysaqlovchipreparatlar
Aspirin (> 325 mg), dipiridamol, tiklopidin, klopidogrel va b. (koksiblar bundan istisno)
Tritsiklikantidepressantlar
Ta’siri uzaytirilgan benzodiazepinlar, β-adrenoblokatorlar (propranolol)
Barbituratlar, antixolinergik, antispazmatik vositalar, mushakrelaksantlari

Geriatriya amaliyotida ishlatiladigan dori turlari

Geriatriya amaliyotida xar xil dori turlari ishlatiladi: peroral qattiq tabletka, draje, kapsula, suyuq dori turlari, rektal, in’eksion, aerozol, transdermal.

Peroral dori turlaridan asosan, qattiq dori turlari: tabletka, kapsula, draje va suyuq dorilardan suvli ajratmalar, tomchilar ishlatiladi.

Lekin so‘rilish samaradorligi pasayishini xisobga olgan xolda, ayrim paytlarda peroral beriladigan dorilarning terapevtik ta’siri kerakli darajada bo‘lmasligi mumkin. Undan tashqari oshqozon shilliq pardalariga dori moddaning maxalliy salbiy ta’siri namoyon bo‘lishi mumkin.

Shuning uchun qariyalarning farmakoterapiyasini mo‘‘tadilligini ta’minlash uchun xozirgi paytda dorilarni rektal usul bilan berish qulay deb xisoblanadi. Geriatriya amaliyotida ishlatiladigan dorilarni (shamchalarni xam shu jumladan) tarkibiga so‘rilish jarayonini tezlatuvchi moddalar kiritilishi (PAV) tenzidlar geriatriyada qo‘llanilgan.

Misol: geriatriyada qo‘llaniladigan insulin shamchalarining tarkibiga 5% PAV-polioksil 30-oleat kiritilgan. U so‘rilish jarayonini tezlatuvchi yoki fenobarbital, benzilpenitsillin shamchalariga 5% natriy lauril sulfat qo‘shiladi. Tenzidlar sifatida shamchalarda T-2, letsitin, tvin-80 qo‘shish tavsiya etiladi.

Aerozol (A) ayniqsa o‘pkaning o‘tkir va xronik kasalliklarida antibiotiklar va boshqa antibakterial preparatlar, yurak kasalliklarida-yurak glikozidlari bilan davolashda keng qo‘llaniladi.

Geriatriya amaliyotida ishlatiladigan dori turlarining qariyotgan organizmga faol moddani yumshoq ta’sir ko‘rsatishiga va terapiyaning xavfsizligini ta’minlashiga aloxida e’tibor beriladi. YA’ni salbiy ta’siri minimal darajada bo‘lishi lozim. Shuni xisobga olgan xolda geriatriya amaliyotida xar xil ta’siri uzaytirilgan dori turlarini sublingval va transdermal yo‘llari bilan kiritish maqsadga muvofiq. Oxirgi paytlarda rivoj topgan transdermal yo‘li bilan ta’sir etuvchi modda bilan organizmning ta’minlovchi zamonaviy TTSlar ishlatiladi. Ularning quyidagi afzallik tomonlari geriatriyada qulay keladi:

a) Ta’siri uzaytirilganligi;

b) Dori modda tanadan tashqari joylashgan bo‘ladi;

c) IOS ga salbiy ta’sir ko‘rsatmaydi;

d) Dori moddalar bir tekis (birme’yorda) tanaga so‘riladi.

d)Dori moddalar fermentlar ta’siriga uchramaydi.

Oxirgi yillarda "Okusert-20", Nitroderm, Minitran, Nitrodur,Deponit, Nitroglitserin saqlovchi TTS lar keng qo‘llaniladi.

Dorilarni sublingval (tilostiga) yo‘li bilan yuborish ancha ijobiy taraflariga ega:

1. fermentlarning ta’siri bo‘lmaydi

2. yallig‘lanish xam yo‘q

3. nisbatan tez ta’sir ko‘rsatadi

Sublingval tabletka shaklida (metiltestesteron) yoki xar xil polime pardalar shaklida bo‘lishi mumkin,oddiy yoki ta’siri uzaytirilgan.

Geriatriya yoshida yurak kasalliklari (stenokardiya) nisbatan keng tarqalganligini xisobga olgan xolda nitroglitserin preparatlarini saqlovchi sublingval polimer pardali ishlab chiqarilgan (ta’siriuzaytirilgan) trinitrolong, izosorbilong 6-7 soatmobaynidata’sirko‘rsatadi.Ular og‘iz shilliq pardalaridan so‘rilibumumiyta’sirko‘rsatadi va davolash hamda profilaktika uchun qo‘llaniladi.

Bu PDP o‘lchamlari 4x9x0,15 mm bo‘lib, polimer sintetik YUMB eritmalaridan (MS, PVP, PAA, PVS) olinadi.

60 yoshdan oshgan bemorlarga 50% extempore retseptlardan tomchilar tashkil etadi. Ulardan 90% ko‘z tomchilariga tegishli.Shuning uchun ta’siri uzaytirilgan ko‘z tomchilarini qo‘llash maqsadga muvofiq (pilokarpin+MS).

Teri orqali 300-800 m og‘irlikka ega bo‘lgan moddalarni kiritishning afzallik tomonlari sublingval usuli o‘xshash bo‘ladi. Teri orqali so‘rilishini ta’minlash uchun umumiy ta’sir ko‘rsatuvchi surtmalar mo‘ljallangan.

Surtmalarteriga surtilgandadorilarningumumiyta’sirinita’minlaydi. Masalan, nitroglitserin 2% surtmasiyurakatrofiterisiga surtiladi.(30sm 2) nitroglitserinso‘rilibo‘ziningta’siriniko‘rsatadi.

Kompleks geriatric preparatlar
Tabletkalar:

 1.Mediatrik  (АҚШ)-Vitaminlar:(В₁₂ В₁, В₂ , В₆, В₃ , РР, С),temirsulfati, estrogen, metiltestesteron

2.Oligovit  (Yugoslaviya)- Vitaminlar:(A, В₁, В₆, В₁₂, РР, C, D₃, E, В₃) mineral moddalar, kalsiyfosfat, natriyftor, temirsulfat, missulfat, kobaltsulfat, magniyoksidi, ruxsulfati, kalsiysulfat)

3.Geroton (Kvadevit)-Vitaminlar:(A, E, В₁₂, В₁, В₂ , В₆, В₃, P), fitin, glutaminkislotasi, metionin, missulfat, kaliyxlorid.

4.Simekson (Shveysariya)-Mikroelementlar, vitaminlaryig‘indisi (kompleks) vajen-

shenekstrakti-efervessenttabletkalar.

Drajelar: В₁₂ , В₁, В₂ , В₆, C, D₃ , E, PP), mineral moddalar, kalsiyfosfat, temirsulfat, magniysulfat, kaliyyodid, ruxsulfat, kobaltsulfat, ammoniymolibdat, missulfat, boratkislotasi, jigarporoshogi (kukuni).

2.Undevit (SNG) Vitaminlar (retinol, tiaminxlorid, В₁₂, В₂ , В₆ ,nikotinamid, P, E, foliykislotasi, kalsiypantotenat, vitaminC.

Kapsulalar:

1. Aktival (SHveysariya)-Vitaminlar: (A, D ₂ , В₁₂, В₁, В₂ , В₆, C, E,pantenol, nikotinamid, rutin, mineral moddalar, yod, molibden,marganets, missulfat, temirfumarat, fosfor.

2. Geriavit (SHveysariya)-Vitaminlar: (A, В₁, C, D, E, PP, rutin) mikroelementlar(Sa, fosfor, ftor, kaliy, mis, marganets, magniy, rux) xolin, inozit, lipoy kislotasi.

3. Gerioptil (SHveysariya)-Vitaminlar: (A, В₁₂, В₁, В₆, foliy kislotasi, vitamin C,rutin, vit E, glutamin kislotasi mineral moddalar, Sa, Mg-inozitgeksafosfat, xolinbitartrat, temir sulfat, kalsiy ftorid, mis sulfat, kaliy sulfat, magniy sulfat,marganets sulfat,bura

4. Geripleks (YUgoslaviya)-Suvda va yog‘larda eruvchan vitaminlar, mineral moddalar, ferrogmitsin sulfat, etilestrenol, inozit, glyutamin kislotasi.

5. Gerovit (Vengriya)-Vitaminlar: (A, В₁₂, В₁, В₂ , В₆, C, D₂, E, K,PP), xolinyodid, metilandrostendol

6. Lipobolit (Daniya)-Vitaminlar:(A, E, В₁, В₂, В₆, В₃, C, biotin, PP, inozit, xolin, jigarekstrakti.

Poroshoklar:

Vibalt (Vengriya)- A, D, C, В₁₂, В₁, В₂ , В₆, nikotinamid, alfa-pantotenat Sa-efervessentporoshok

Ampulalar:

1. Turigeran (Germaniya) 1 ampulada: vitamin C, novokain paraaminobenzoy kislotasi, nikotinamid, В₁ ,pantotenol, В₆, В₂.

Suyuqliklar

Byuerletsitin (Belgiya)-100 mlda, litsetin, В₁₂, В₁, В₂ , В₆, nikotinamid, Sa-pantotenat

Pediatriyako‘pyillardavomidarivojlanibkelgan, ammo geriatriyamasalalarideyarlimuhokama qilinmagan.Sobiq SSSR davrida butun mamlakatda bitta institut-gerantologiya instituti Kievda gerontologiyaning fundamental muammolari bilan shug‘ullangan.Faqat 90-yillarning boshida geriatriya tibbiyotning mustaqil yo‘nalishi sifatida shakllana boshladi.

Respublikamizda ham geriatriya masalalariga e’tibor berilmoqda: 2002 y noyabr oyida Toshkentda (Toshmi) “Gerontologiya va geriatriyaning dolzarb muammolari” mavzudagi ilmiy-amaliy anjuman o‘tqazildi. 2001 y yanvar oyida “Ibn Sino nomli Gerontologik markaz tashkil etildi.

“AQLIY XUJUM” UCHUN SAVOLLAR.

1.Geriatriya vagerontologiya fanlari xaqida tushuncha

2. Qariyalarni davolashda farqlari.

3. Geroprotektorlarning vazifalari