Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

Oshqozon-ichak  traktini  fermentlarining  ta’siri
.  Dorivor  preparatlarni  organizmga 
ta’siri  ularni  qachon  qabul  qilinishiga  qarab  turlicha  bo‘ladi,  ya’ni  ovqatgacha,  ovqat  vaqtida 
yoki  ovqatdan  keyin.  Bu  oshqozon-ichak  trakti  (OIT)  pH  muhitining  turlicha  ekanligi,  ularda 
ovqat hazm qilish jarayonini taminlash uchun ajraladigan safro bilan chiqadigan turli fermentlar 
va faol moddalar borligi bilan tushuntiriladi. 
Ovqatlanish vaqtida va undan keyin oshqozondagi kislotali muhit pH= 2,9 - 3,0ga yetadi,  
ingichka ichakniki esa 8,0.-.8,4ga  yetadi, bu esa o‘z navbatida ionlarga ajralish jarayoniga, dori 
moddasining  turg‘unligiga,  ularni  ovqat  hazm  qilish  traktidan  o‘tish  tezligiga  va  qonga 
so‘rilishiga  keskin  ta’sir  ko‘rsatadi.  Masalan,  atsetilsalitsil  kislotasi  oshqozondagi  pH  muhiti 
1dan  3  gacha  bo‘lganida  to‘liq  ionlashmagan  holatda  bo‘ladi  va  natijada  (lipidlarda  yaxshi 
eruvchanligi  hisobiga)  to‘liq  so‘riladi.  Uni  ovqat  bilan  qabul  qilinganda  preparatni  tuzga 
aylangan miqdori oshadi, oshqozonda so‘rilish tezligi juda sekinlashib (tahminan uning ingichka 
ichakda so‘rilish tezligi bilan teng bo‘ladi), biologik samaradorligi keskin kamayadi. 
 Ko‘pchilik  dorivor  moddalar,  ovqatdan  keyin  qabul  qilinganda,  ovqat  hazm  qiluvchi 

---

29 
 
suyuqliklar  ta’sirida  folligini  yo‘qotadi  yoki  qisman  ta’siri  kamayadi.  Kislotali  muhit  va 
oshqozon fermetlari ta’sirida eritromitsin, benzilpenitsillin, pankreatin, pituitrin, insulin va qator 
boshqa  preparatlar  faolligi  yo‘qoladi.  Geksametilentetramin  ammiak  va  formaldegidga  to‘liq 
parchalanib  ketadi.  Yurak  glikozidlari  (landqsh,  strofant,  dengiz  piyozi)  to‘liq  o‘z  xususiyatini 
yo‘qotadi,  turg‘unroq  bo‘lgan  preparatlar  oshqozon-ichak  trakti  fermentlari  ta’sirida  faolligini 
qisman  kamaytirishi  mumkin.  Biroq  proteolitik  fermentlar  ta’sirida  tetratsiklin  va  izoniazid 
tezroq so‘riladi. Oshqozon sharbati  sulfanilamid  preparatlarini  so‘rilishi  va atsetillanishini  (faol 
bo‘lmagan holat) stimullaydi. 
Dori  preparatlarining  so‘rilishiga  ovqat  qabul  qilingandan  keyin  og‘iz  bo‘shlig‘ida, 
oshqozon va ichakda ajralib chiqadigan mutsin katta to‘siq bo‘ladi. Streptomitsin sulfat, atropin 
sulfat,  belladonna  preparatlari,  skopolamin  gidrobromid,  platifillin  gidrotartrat,  spazmolitin, 
aprofen, metatsinlar mutsin bilan yomon so‘riluvchi komplekslar hosil qiladi. 
Safro  yog‘da  yaxshi  eruvchi  modda  (vitamin)  larni  eruvchanligini  oshiradi,  lekin  shu 
bilan  birga  neomitsin  sulfat,  polimiksin  V  sulfat  bilan  qiyin  eruvchi  va  so‘rilmaydigan 
komplekslar  hosil  qilish  xususiyatiga  ega.  Safro  kislotalari  natriy  paraaminosalitsilat, 
faollashtirlgan ko‘mir, oq tuproq va boshqalar bilan bog‘lanishi mumkin, lekin ularni kamayishi 
boshqa dorilarni (difenin, rifampitsin, butadion va boshqalar) so‘rilishini buzilishiga olib keladi. 
Shunday qilib, 
ko‘pchilik peroral qabul qilingan dorivor moddalar, ovqatlanish vaqtida 
va undan keyin ajraluvchi fermentlar va turli yuqori faol OIT moddalarni jiddiy  ta’siriga duch 
kelib, bu ularni biologik samaradorligiga ta’sir etadi.