Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

16- Ma'ruza 
Peroral dori shakllarining biologik samaradorligi 
Reja: 
1.
 
Peroral dori shakllari -suspenziyalar  
2.
 
Peroral dori shakllari-emulsiyalar 
3.
 
Peroral dori shakllari-yuqori molekulyar birikmalar 
 
Asosiy matn 
          
Suspenziyalar. 
Agarda  eritmalar  tayyorlash  texnologiyasida  asosiy  ko‘rsatkich  dori 

---

48 
 
moddasining  erishi  bo‘lsa,  suspenziyalar  texnologiyasida  – 
termodinamik  turg‘unlik
 
hisoblanadi.  
          Suspenziyalarning turg‘unligini nazariy va amaliy o‘rganish dori moddasining absorbsiya 
jarayoniga bog‘liq. Bu izlanish bir qator parametrlarni olish imkoniyatini beradi, ya’ni faqatgina 
dori  moddasini  yuzasini  emas,balki  uning  solishtirma  yuzasini,  zarrachalari  kattaligini  va 
teshiklari bormi yo‘qligini xarakterlaydi. 
         
Bu muammo  asosan  gidrofob  moddalardan  suspenziya  tayyorlashda  alohida  e’tiborga  ega 
bo‘ladi.  Chunki  ular  yuzasini  gidrofilizatsiyalash  maqsadga  muvofiq  bo‘ladi.  Bu  absolyut 
namlanish kattaligini pasaytiruvchi YUFM yordamida amalga oshiriladi.  
           Suspenziyalar  turg‘unligini  oshirishning  birinchi  bosqichi  yordamchi  moddalar-  YUMB 
va YUFM larni tanlash hisoblanadi. Ikkinchi bosqich esa qo‘llash va saqlashdagi resuspendirlash 
va turg‘unlikni skriningi hisoblanadi.   
           
YUMB  miqdori  maxsus  usullar  yordamida  aniqlanadi.  Bu  usullarning  ba’zilari  bir  qator 
ko‘p  qirrali  tajribalar  asosida  topiladi.  Bu  usullarning  barchasi  suspenziyalarda  yordamchi 
moddalar  turg‘unlikni  ta’minlash ta’siriga  ega  ekanligini  xarakterlaydi.  Ammo  nazariy  jihatdan 
stabilizatorlarni tanlash mumkin emas. 
              Dori  moddalarining  suspenziyalardan  ajralib  chiqishi  va  rezorbsiyasi  YUFM 
konsentratsiyasi orqali belgilanadi. Bunda quyidagi prinsip: qancha ko‘p bo‘lsa, shuncha yaxshi 
–  ko‘pincha  o‘zini  oqlamaydi.  Masalan,  norsulfazolning  suspenziyadan  ajralib  chiqishi  va 
rezorbsiyasi  0,001%    saxarpoza  monolaurat  bilan  bu  YUFMning  konsentratsiyasi  oshirilgan 
suspenziyasiga  nisbatan  yaxshiroq  bo‘ladi.  Shuning  uchun  YUFM  miqdorini  eksperimental 
izlash  qiziqarli  bo‘ladi,  shuningdek,  yuza  tarangligini  va  ultratovush  yutish  qobiliyatini  qo‘llab 
yordamchi moddalar miqdori tanlansa yanada maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
           
Suspenziyalar  turg‘unligini  oshirishda  bir  qator  yordamchi  moddalani  qo‘llash  ikkita 
muammoni yechimini topish imkoniyatini beradi:  
-birinchidan, suspenziyalar turg‘unligini oshiradi,  
-ikkinchidan  esa,  dori  turining  muayyan  turg‘unligida  dori  moddasining  biofaolligini  oshiradi 
yoki saqlab qoladi. 
             Masalan,  polivinil  spirti  (PVS)  yoki  polivinilpirrolidonni  (PVP)  tvin-80  bilan 
kompleksida  YUMB  bilan  tayyorlanmaganiga  ko‘ra  qonda  yuqori  miqdorda  saqlanuvchi 
sulfadimetoksin suspenziyasini olish mumkin.  
             Suspenziyalar  turg‘unligini  saqlovchi  omillardan  yana  biri  yopishqoqlikni  turli 
moddalar:  YUMB,  YUFM,  aerosil,  bentonit  va  boshqa  bir  qator  moddalar  bilan  oshirish 
mumkin. Bu yeda ularning turg‘unlikni oshirish mexanizmi turlicha bo‘ladi. Shu sababli har bir 
suspenziyaga  qo‘shilayotgan  yordamchi  moddalar  va  dori  moddasining  xossalari  o‘rganilib, 
solishtirilib olib borilgan tadqiqotlar natijasidagina tarkib tanlanadi. 
          
Kompleks  holda  stabilizatorlardan  foydalanilganda  yuza  sirti  tarangligi  bo‘lib  strukturani 
o‘zgarishi hisoblanishi mumkin. 
           YUMBlarning  ko‘pligini  e’tiborga  olib,  ularni  tanlashda  eng  kam  nojo‘ya  ta’sir 
ko‘rsatishi mumkinligi tanlanadi va miqdori belgilanadi, chunki bilamizki barcha qo‘shilayotgan 
yordamchi moddalar u yoki bu tomondan doim ham qo‘shimcha hisoblanadi. 
            YUMB miqdorini tanlash suspenziyani qo‘llash usuliga bog‘liq bo‘ladi. Agarda in’eksiya 
uchun  mo‘ljallansa,  shprits  ignasidan  o‘tadigan  0,018-0,020  Pa·s,  ichga  ichishga  va  tashqi 
maqsadlarda ishlatishga mo‘ljallangan bo‘lsa, nisbiy yopishqoqlik 5-6 birlikdan oshmasligi talab 
etiladi.