Тошкент фармацевтика институти

 
 
 
 
 
 
 
 ―Assesment‖  metodi 
Ushbu  ―Assesment‖  lardan  ma‘ruza  mashg‗ulotlarida 
qatnashchilarning  mavjud bilim darajasini o‗rganishda, yangi 
ma‘lumotlarni 
bayon 
qilishda, 
seminar, 
 
amaliy 
mashg‗ulotlarda  esa  mavzu  yoki  ma‘lumotlarni  o‗zlashtirish 
darajasini  baholash,  shuningdek,  o‗z-o‗zini  baholash 
maqsadida  individual  shaklda    foydalanish  tavsiya  etiladi. 
SHuningdek,  o‗qituvchining  ijodiy  yondashuvi  hamda  o‗quv 
maqsadlaridan  kelib  chiqib,    assesmentga  qo‗shimcha 
topshiriqlarni kiritish mumkin.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Тест
 
Биосфераниннг 
функционал 
қатламлари? 
А. Организмлар 
тарқалган қатлам  
В. Аеробиосфера 
ютиш 
•  С. Нурни 
буриш 
Биосферанинг 
функционал 
қатламларини 
қиѐсий таҳлил 
қилинг 
Тушунча таҳлили
 
•  Вернадский 
таълимотини  
изоҳланг... 
 
Биосферадаги тирк 
моддалар 
функцияларини 
сананг 

---

IV.НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАР 
  
 
1-mavzu:
 Ekologiyaga kirish.  Autekologiya va ekologik omillar 
Reja: 
1.  Ekologiyaga kirish  
2.  Autekologiya tushunchasi 
3.  Ekologik omillar ularning bo‘linishi 
 
Tayanch iboralar: ekologiya, autekologiya, omillar, ekologik nisha, ekologik 
muhit, muhitning abiotik omillari, optimum qonuni, adaptatsiya. 
 
1.1. 
Ekologiyaga kirish 
 
1.  Bu  atama  nems  biologi 
Ernest  Gekkel
  (1834-1919)  tomonidan  1866-1869  yillarda 
fanga  olib  kirilgan.  Ekologiya  XX  asrning  boshlariga  kelib  fanning  mustaqil  sohasi  sifatida 
shakillandi.  ―Ekologiya‖  so‗zi  grekcha  oikis  -―uy‖,  ―turar  joy‖  degan  ma‘noni  anglatadi.  
Milliy  amaliyotga ekologiya tushunchasi  sekinlik  bilan kirib  kelgan. XIX asr oxiri  -  XX  asr 
boshlarida  ingliz  fiziologi  I.Berdonsanderson,  amerikalik  olimlar  S.Forbe  va  K.SHreter 
ekologiya  to‗g‗risida  yozdilar.  Ekologiya  xususida  AQSHda  1913  yilda  CH.Edamsning 
―Hayvonlar  ekologiyasiga  oid  qo‗llanma‖,  ingiliz  zoologi  Ch.Eltonning  ―Hayvonlar 
ekologiyasi‖, o‗zbek ekologiya maktabining asoschilaridan zoolog olim D.N.Qashqarovning 
―Hayvonlar ekologiyasi asoslari‖ kitoblari xozir ham o‗z qiymatini yo‗qotgani yo‗q.  
Tegishli  texnologiyalarni  ishlab  chiqarish  va  joriy  etish.  Qishloq,  o‗rmon  va  boshqa 
xo‗jalik tarmoqlaridagi tabiiy jarayonlarning keskin buzilishiga olib keladigan barcha zaxarli 
kimyoviy  moddalarni  qo‗llash  ustidan  qattiq  nazorat  o‗rnatish.  Havo  va  suv  muhitini 
insonning  hayotiy  faoliyati  uchun  zararli  yoki  salbiy  ta‘sir  etadigan  moddalar  bilan 
ifloslanishiga  yo‗l  qo‗ymaslik.  Qishloq  xo‗jalik  ekinlarini  sug‗orishda  suvni  tejaydigan 
texnologiyalarni keng joriy etish, kollektor – zovur suvlarini daryolar, hamda suv omborlariga 
tashlashni tartibga solish oqava suvlarni chiqarib yuborishni batamom to‗xtatish zarur. Sanoat 
korxonalarida  atmasferaga,  suv  xavzalariga  va  tuproqqa  ifloslantiruvchi  yoki  zararli 
moddalarni tashlamaslik, ularda zamonaviy, samarali tozalash qurilmalari tizimini joriy etish 
kerak.  Boshlang‗iya  hom-ashyodan  tayyor,  provard  maxsulot  olgunga  qadar  komples 
foydalanishga  imkon  beradigan  yangi,  zamonaviy,  ekologik  jixatdan  samarali  uskunalarni 
o‗rnatishdan iboratdir.  
2. Biosferadagi kechayotgan jarayonlarni o‗rganish, boshqarish, bashorat qilish, inson 
yashaydigan muhitni saqlash.  
3. Respublikaning foydali qazilmalaridan oqilona foydalanish, atrof-muhitni muxofaza 
qilish  foydali  qazilmalarni  olish  va  qayta  ishlash  chog‗ida  katta  iflosgarchilikka  yo‗l 
qo‗ymaslik,  tog‗-kon  sanoatining  chiqindilarini  o‗zlashtirishni  yanada  kengaytirish  hamda 
buzilgan erlarni qayta yaroqli xoga keltirish muhim axamiyatga ega bo‗ladi.  
4.  Katta-katta  xududlarda  tabiiy  sharoitlarni  tabiiy  zaxiralardan  samarali  va  komples 
foydalanshni  ta‘minlaydigan  darajada  aniq  maqsadga  qaratilgan,  ilmiy  asosangan  tarzda 
o‗zlashtirish,  biotsenozlar  hosil  qilish,  tuproq  umumdorligini  oshirish,  tabiat  va  jamiyat 
orasidagi muvozanatnining buzilishiga yo‗l qo‗ymaslik kerak.  

---

5. Tabiatda oz uchraydigan va yo‗qolib borayotgan o‗simlik va xavonlarni muxofaza 
qilish, ko‗paytirish yo‗llarini ishlab chiqish lozim.  
6.  Ekologshik  kulfatlar  chegara  bilmasligini  nazarda  tutgan  xolda  jaxon  jamiatchiligi 
e‘tiborini  mintaqaning  ekologik  muammolariga  qaratish  lozim.  Orol  muammosi  bugungi 
kunda  chinakam  keng  ko‗lamli,  butun  sayyoramizga  daxldor  muammo  bo‗lib  qolganligini, 
uning  ta‘siri  xozirning  o‗zidayoq  biologik  muvozanatni  buzayotganligini,  bepoyon 
xududlarda  aholining  genofondiga  xalokatli  ta‘sir  ko‗rsatayotganligini  nazarda  tutish  lozim. 
Xalqaro  tuzilmalarning  zaxiralari,  imkoniyatlari  va  investitsiyalarini  ana  shu  muammolarni 
xal qilishga jalb etish – birinchi darajali vazifadir.  
7.  Ekologik  ong,  ekologik  ma‘naviyat,  ekologik  ta‘lim  va  tarbiya  tizimlarini 
shakillantirish va bu soxada ommaviy axborot vositalari ishini fasillashtirish lozim bo‗ladi.  
Atrof-muhitni  muxofaza  qilish  borasidagi  yuqorida  qayd  etilgan  ta‘sirchan  chora-
tadbirlarni amalga oshirish yaqin vaqt ichidayoq olingi tizimdan yosh respublikaga mos bo‗lib 
qolgan  ekologiya  soxasidagi  ko‗pgina  illatlar,  kamchiliklar  va  xolatlarni  bartaraf  etish 
imkoniyatini  yuzaga  keltiradi.  SHuningdek,  keng  ko‗lamdagi  ekologik  tenglik  taxdidini 
barxam  toptirish,  respublika  axolisi  uchun  zarur  shart-sharoitlar  hamda  ekologik  jixatdan 
musaffo hayotiy muhit yaratish imkonini beradi.