Тошкент фармацевтика институти

 3-босқичи
«қайтар алоқа»дир (олувчининг 
хабарга жавоби). Раҳбар учун «қайтар алоқа» бевосита (ходим ўзини 
тутишидаги кузатилаѐтган ўзгаришлар) ва билвосита (меҳнат унумдорли-
гиниг пасайиши, ишга келмаслик, низолар ва бошқалар)бўлиши мумкин. 
«Қайтар алоқа» алоҳида аҳамият касб этади, чунки у коммуникация 
оқимларининг узлуксизлигини таъминлайди. Унинг асосида меҳнатни 
баҳолаш, унга тузатишлар киритиш ва рағбатлантириш амалга оширилади. 
Бундан ташқари, коммуникцияларнинг учта мезон: акс таъсирнинг 
тезкорлиги ва тўғрилиги, коммуникацияларнинг аниқлиги бўйича 
баҳоланадиган «қайтар алоқа» самарадорлигини белгилаб беради. Акс 
таъсирнинг тезкорлиги мулоқотнинг амалга оширилгани ва ўзаро 
келишувга эришилганлигини кўрсатади. Коммуникацияларнинг аниқлиги 
жўнатувчи томонидан ахборотга киритилган маънони олувчи томонидан 
тушунилган маънога бир ҳиллиги бўйича баҳоланади. Ахборотдаги 
маънонинг бузилиши коммуникация жараѐнига унинг ҳар қайси 
участкасидаги аралашувлар: масалан, талаффуз этишда овоздаги хатолар, 
бундан кучлироқ параллел хабарнинг мавжудлиги, хабарга турли 

---

109 
поғоналарда ―ўзининг хабарининг‖ қўшилиши билан боғлик бўлиши 
мумкин. 
Самарали «қайтар алоқа»нинг асосий хусусиятлари – бу айрим 
ходимларнинг меҳнатга бўлган муносабатини ва ташкилотнинг 
фаолиятини яхшилашга йўналтирилганлик; ахборотнинг конструктивлиги, 
фойдали ғояларнинг маълум қилиниши; тезкорлик (кечиктирмаслик 
хусусияти); нима қилиниши кераклигини маълум қилиниши; аниқ бир 
ходим учун фойдалийлиги; ўз вақтида келиб тушиши; ходимдан ахборотни 
олиш истаги ва қабул қилишга тайѐрлиги; ишончлийликдир. 
Самарали «қайтар алоқа»нинг зарур шартлари — ахборотни 
узатишнинг керакли усулини танлаш, ишонч, ошкоралик, лавозим 
мақомидаги фарқланишларнинг камайиши (ташкилий дистанция), 
зиддиятсизлик ва бошқалар. 
Коммуникацияларниг муҳимлигини етарли даражада тушунмаслик; 
ноқулай ижтимоий-психологик муҳит, ходимларнинг шахсий ҳислатлари 
(ахборотга қизиқишнинг йўқлиги ѐки уни номувофиқ баҳоланиши), ѐн-
атрофдагиларнинг фикрига нисбатан нотўғри муносабатда бўлиш, қабул 
қилинаѐтган ахборотнинг тўлиқ бўлмаслиги (жўнатувчи ахборотнинг 
муҳим қисмини тушириб қолдириши); маълумотномаларнинг ѐмон 
тушулмаси (жўнатувчи ахборотнинг шакли, тўғрилиги, аниқлигига эътибор 
бермайди, олувчининг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олмайди); инсон 
ҳотирасининг номукаммаллиги (одатда, оддий ходимлар ўзига узатилган 
ахборотнинг 50 фоизини, раҳбарлар эса - 60 фоизини сақлаб қоладилар) – 
коммуникацияларнинг қониқарсизлигига сабаб бўлиши мумкин. 
Фармацевтика ташкилотининнг ичида икки турдаги коммуникациялар 
мавжуд бўлади: 
поғоналараро (ахборотни иерархия поғоналари бўйлаб тепага ва пастга 
ўтиши); 
горизонтал (битта поғонадаги бўлинмалар ва ходимлар ўртасида). 
Одатда, коммуникацияларнинг горизонтал оқимларини самарадорлиги 
90 фоизгача етади, буни битта поғонада ишлаѐтган одамларнинг ўзаро бир-
бирини тушуниши, бир-бирининг муаммоларини билиши билан 
изоҳланади. Бу келиб тушган ахборот мазмунини ишнинг аниқ 
участкаларига тез ва аниқ мослаштириш имконини беради. 
Вертикал 
коммуникациянинг 
самарадорлиги 
бундан 
камроқ. 
Тадқиқотларнинг кўрсатишича, юқори бошқарув бўғинидан чиқадиган 
ахборотнинг атиги 20—25 фоизи аниқ ижрочиларига етиб боради ва улар 
томонидан тўғри тушунилади. Кўпинча раҳбарнинг ўринбосарлари 

---

110 
ахборотни 
йўқотиб, 
ижрочилар 
томонидан 
юборилган 
ахборот 
маълумотларининг 10 фоиздан кўп бўлмаган қисми раҳбарга етиб боради
18
. 
Ахборотни узатиш усулига қараб коммуникациялар оғзаки ва ѐзма 
коммуникацияларга бўлинади. 
Оғзакикоммуникациялар 
иш бўйича 
суҳбатлар,кенгашлар, мажлислар, конференциялар, телефон мулоққотлари 
йўли билан амлга оширилади. Оғзаки бошқарув коммуникацияларининг 
асосий тамойилларига қуйидагилар киритилади: 
муҳокама этилаѐтган мавзу бўйича қисқача баѐн; 
тушунилиши қийин бўлган ахборотни умумлаштиришлар, такрорланишлар, 
ўхшатишлар, маълум ҳолатлар билан «тўлдирилиши»; 
муаммони аниқ билиш, унинг ечимини зарурий асослаш, суҳбатдошни 
муаммони биргаликда ҳал этишга тайѐрлаш; 
муомаланинг фаол харакатларга ундовчи очиқ, конструктив-танқидий 
муҳитини яратиш. 
Ёзма коммуникациялар 
ташкилий техникадан (факс, электрон почта) ва 
почта хизматидан фойдаланган ҳолдаиш ѐзишмалари орқали амалга 
оширилади. 
Иш бўйича суҳбат 
— иш муаммоларини ҳал этиш ѐки уларни ҳал этишга 
конструктив ѐндошишни ишлаб чиқиш учун керакли ваколатларга эга 
бўлган суҳбатдошларнинг сўзлашув мулоқоти. 
Иш 
бўйича 
суҳбатлар 
самараси 
ва 
натижаси 
олдиндан 
режалаштирилган мақсадли йўналтирилган коммуникацияни ифодалайди. 
Иш бўйича суҳбатларга ишга қабул қилиш ва ишдан бўшатишдаги 
суҳбатлар, низоли вазиятларни муҳокама қилиш ва ҳ. мисол бўла олади. 
Ёзма мулоқотнинг (хатлар, билдиргилар ва тушунтириш хатлари) иш 
шаклларига нисбатан оғзаки коммуникацияларнинг афзалликлари «қайтар 
алоқа»нинг тезкорлиги, яъни суҳбатдошнинг гапларига тезлик билан акс 
таъсир этишва уларнингўзига қараб ѐндошиш имконияти билан боғлиқ. 
Иш бўйича суҳбатларни бир нечта турларини ажратиш қабул қилинган: 
▲