Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

19.5. Jahon moliyaviy inqirozining 0 ‘zbekiston iqtisodiyotiga 

ta’siri hamda uning oqibatlarini oldini olish 

va yumshatishga asos bo‘lgan omillar

Jahon  moliyaviy-iqtisodiy  inqirozining  0 ‘zbekiston  iqtisodiyoti­

ga ta’siri  borasida birinchi Prezidentimiz o ‘z  asarlarida quyidagicha 

ta’kidlaydilar:  «...tobora  chuqurlashib  borayotgan  jahon  moliyaviy 

inqirozi mamlakatimizga ta’sir ko‘rsatmaydi, bizni chetlab o‘tadi, de­

gan xulosa chiqarmaslik kerak.  Masalani bunday tushunish o ‘ta sod- 

dalik,  aytish mumkinki, kechirib b o im as xato b o iu r edi. Barchamiz 

bir  haqiqatni  anglab  yetishimiz  lozim -   0 ‘zbekiston bugun xalqaro 

hamjamiyatning  va  global  moliyaviy-iqtisodiy  bozoming  ajralmas 

tarkibiy qismi hisoblanadi.

Buning tasdig‘ini tashqi dunyo bilan aloqalarimiz tobora kengayib 

borayotganida,  taraqqiy  topgan  yetakchi  davlatlar  ko‘magida  iqti-

547

---

sodiyot  tarmoqlarini  rivojlantirish,  modemizatsiya  qilish,  texnik  va 

texnologik qayta jihozlash bo‘yicha dasturlaming amalga oshirilayot- 

ganligida, 0 ‘zbekistonning xalqaro savdo tizimiga integratsiyalashu- 

vida,  mahsulot  va  tovarlar  importi  va  eksportining  о‘sib  borishida 

va  boshqa  misollarda  yaqqol  ko‘rishimiz  mumkin.  Shu  bois  global 

moliyaviy inqiroz va birinchi navbatda uning oqibatlari  iqtisodiyoti- 

mizning rivojlanishi va samaradorlik holatlariga ta’sir etayotganidan 

ko‘z yumib bo‘lmaydi»143.

Biroq,  o‘z  o ‘mida ta’kidlash  lozimki,  moliyaviy inqirozning res- 

publikamiz iqtisodiyotiga ta’siri boshqa rivojlangan va ayrim qo‘shni 

davlatlardagiga qaraganda mazmunan farq qiladi. Agar boshqa mam- 

lakatlarda bu jarayonlar bevosita moliya tizimining izdan chiqishi va 

ishlab  chiqarish  hajmlarining  keskin  qisqarib  ketishi,  ko‘plab  yirik 

korxonalarning  yopilishi  orqali  namoyon  b o isa,  0 ‘zbekistonda  in­

qirozning  iqtisodiyotga  ta’siri  jahon  xomashyo  bozorlarida  eksport 

mahsulotlariga talabning susayishi tufayli narxlaming keskin pasayi­

shi hamda buning oqibatida eksport daromadlarining sezilarli kamayi­

shi,  asosiy savdo hamkorlar xarid qobiliyatining pasayishi natijasida 

tashqi savdo aylanmasining qisqarishi orqali namoyon boiadi.

Shu bilan birga, bugungi kunda ko‘plab yetakchi olim va mutaxas- 

sislarimiz tomonidan iqtisodiyotimizda moliyaviy inqirozning salbiy 

oqibatlari ta’sirini pasaytiradigan otoillar mavjudligi ta’kidlanmoqda. 

Ba’zi  mutaxassislaming  fikricha,  «hozirgi  inqiroz  ehtimol  tutilayot- 

gan  salbiy ta’sirlardan tashqari biz uchun  ijobiy ta’sirlarga ham  ega 

boiishi,  yangi  imkoniyatlami  vujudga  keltirishi  mumkin.  AQSH 

va  Yevropadagi  investorlar  aksiyalardan  bosh  tortib,  o ‘z  aktivlarini 

bo‘shatmoqdalar.  Mohiyatiga  ko‘ra,  qaytadan  qanday dir  ishga jalb 

etilishi  zarur  boigan resurslami  bo‘shatish jarayoni  bormoqda.  De­

mak,  yangi  bozorlami,  yangi  imkoniyatlami  izlash  boshlanadi.  In­

vestorlar  kapital  kiritishning  muqobil  yoilarini  qidiradilar.  G ‘arb 

bozorlari turg‘unlikka yuz tutgan chog‘da rivoj lanayotgan mamlakat­

lar bozorlari o‘sishning ijobiy dinamikasini ko‘rsatadi.  Shunday mu- 

lohazalardan  kelib  chiqqan  holda,  ko‘plab  investorlar  0 ‘zbekiston