Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

Uchinchidan, ishchi kuchi bozori ishchi kuchi yalpi taklifining unga 

bo‘lgan yalpi talabdan doimiy ravishda ko‘proq bo‘lishi tendensiyasi 

bilan  tavsiflanadi.  Bu  esa  bozorda  ishchilar  band  bo‘lmagan  qismi 

(ishsizlar)ning  paydo  bo‘lishiga  olib  keladi.  To‘rtinchidan,  bozor 

iqtisodiyotining siklli rivojlanishi odatda inflyatsiya va ishsizlik bilan

563

---

birga boradi.  Bu  ikkala jarayon  o‘rtasida  ma’lum  o‘zaro  bog‘liqlik 

mavjud  bo‘lib,  u  pirovardida  ishchilar  ommasi  hayot  darajasining 

ahamiyatli darajada pasayib ketishi (narxlaming oshishi, ish haqining 

qisqarishi, to‘lovga qodir talabning pasayishi va h.k.) orqali namoyon 

bo‘ladi. Muayyan iqtisodiy sharoitlarda ishchi kuchi bozoridagi umu­

miy holat inflyatsiyaning o‘sishi uchun asosiy sabab bo‘lishi ham yoki 

aksincha, uning o‘sishiga to‘sqinlik qilishi ham mumkin. Mamlakat- 

dagi ishsizlik darajasi qanchalik past bo‘lsa, inflyatsiya ta’sirida narx­

laming o‘sish sur’atlari shunchalik yuqori bo‘ladi. Ingliz iqtisodchisi 

A.  Fillips  ishsizlik va inflyatsiyaning o‘sishi o‘rtasidagi bog‘liqlikni 

ko‘rsatib berdi va bu bog‘liqlikni ifodalovchi egri chiziq Fillips egri 

chizig‘i deb nom oldi (20.1 -rasm).

Fillips egri chizig‘iga ko‘ra, inflyatsiya darajasini 1 foizga pasaytirish 

uchun ishsizlikni 2 foizga o‘stirish lozim bo‘ladi. Ishsizlik va inflyatsiya 

darajasidagi nisbatni tartibga solishda davlatning iqtisodiy siyosati asosiy 

rol o‘ynaydi. Davlat ish bilan bandlik darajasi, ishlab chiqarish hajmi va 

ish haqi  darajasi  o‘rtasidagi  oqilona nisbatni  ta’minlash  orqali  nafaqat 

ishsizlik va inflyatsiya darajasini nazorat qilishi, balki ulaming iqtisodi­

yot rivojlanishi va aholi turmush darajasiga salbiy ta’sirining oldini olishi 

ham lozim.  Shunday qilib,  ishchi kuchi bozori bozor xo‘jaligi tizimida 

yetakchi o‘rin tutib, uni yuqori darajada tashkil etmasdan turib iqtisodi­

yotning samarali amal qilishiga erishib bo‘lmaydi.

Bozor  iqtisodiyoti  tizimida  ishchi  kuchi  bozorining  roli  u  baja- 

radigan  ikkita  vazifa  orqali  belgilanadi.  Birinchi  vazifasi  bevosita 

mehnat jarayonida ishchining ishlab chiqarish vositalari bilan birikti-

u, p %

W  -  nominal ish haqining o 'sish  sur’ati 

"  

nflyasiya darajasi 

ishsizlik darajasi

0