Toshkent davlat yuridik

Qimmatli qog‘ozlar. Qimmatli qog‘ozlar Fuqarolik kodeksining 96-
moddasida ko‘rsatilganidek, mulkiy huquqlarni belgilangan shaklga va
majburiy rekvizitlarga amal qilgan holda tasdiqlovchi hujjatlardir.


“


Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida”gi qonunga asosan qimmatli


qog‘ozlar – hujjatlar bo‘lib, ular bu hujjatlarni chiqargan yuridik shaxs
bilan ularning egasi o‘rtasidagi mulkiy huquqlarni yoki qarz
munosabatlarini tasdiqlaydi, dividendlar yoki foizlar tarzida daromad
to‘lashni hamda ushbu hujjatlardan kelib chiqadigan huquqlarni boshqa
shaxslarga o‘tkazish imkoniyatini nazarda tutadi². Qimmatli qog‘ozlarning
qiymati O‘zbekiston Respublikasi milliy valyutasida ifodalanadi.
Qimmatli qog‘ozlar fuqarolik huquqi obyekti sifatida xususiy
alomatlari bilan belgilanadigan ashyo bo‘lib, uni almashtirib bo‘lmaydi.
Qimmatli qog‘ozlar emissiyaviy va noemissiyaviy qimmatli qog‘ozlarga
bo‘linadi. Emissiyaviy qimmatli qog‘ozlar – bitta chiqarilish doirasida bir
xil belgilar va rekvizitlarga ega bo‘lgan, mazkur chiqarilish uchun yagona
shartlar asosida joylashtiriladigan hamda muomalada bo‘ladigan qimmatli
qog‘ozlar; noemissiyaviy qimmatli qog‘ozlar – “Qimmatli qog‘ozlar bozori
to‘g‘risida”gi qonunga muvofiq emissiyaviy qimmatli qog‘ozlar
tushunchasiga oid bo‘lmagan qimmatli qog‘ozlardir.


“


Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida”gi qonunda qimmatli


qog‘ozlarning quyidagi turlari nazarda tutilgan:


aksiya – o‘z egasining aksiyadorlik jamiyati foydasining bir qismini
dividendlar tarzida olishga, aksiyadorlik jamiyatini boshqarishda ishtirok
etishga va u tugatilganidan keyin qoladigan mol-mulkning bir qismiga
bo‘lgan huquqini tasdiqlovchi, amal qilish muddati belgilanmagan


1
2


Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 2004 йил, 1-2-сон, 6-модда.
Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2008 йил, 29-30-сон, 278-модда.


1


05





egasining nomi yozilgan emissiyaviy qimmatli qog‘oz. Aksiyalar mulk
huquqi yoki boshqa ashyoviy huquq asosida qaysi yuridik yoki jismoniy
shaxsga tegishli bo‘lsa, o‘sha yuridik yoxud jismoniy shaxs aksiyaning
egasi – aksiyador deb e’tirof etiladi. Soha qonunchiligiga kiritilgan
o‘zgarishlarga ko‘ra, aksiyalarning nominal qiymati besh ming so‘mdan
ortiq bo‘lishi mumkin emas¹. Jamiyat tomonidan chiqariladigan barcha
aksiyalarning nominal qiymati bir xil bo‘lishi kerak. Aksiya bo‘linmasdir.
Veksel– veksel beruvchining yoki vekselda ko‘rsatilgan boshqa
to‘lovchining vekselda nazarda tutilgan muddat kelganda veksel egasiga
muayyan summani to‘lashga doir qat’iy majburiyatini tasdiqlovchi
noemissiyaviy qimmatli qog‘oz.
Boshqacha aytganda, veksellar bir shaxs tomonidan ikkinchi shaxsga
yozib berilgan qarz majburiyatini ifodalovchi, tijorat savdo
operatsiyalarida ayriboshlash va muomala vositasida pul, chek va boshqa
to‘lov vositalarini o‘rnini qoplaydigan, qonun bilan tasdiqlangan holatda
majburiy rekvizitlarga ega bo‘lgan va rasmiylashtirilgan kredit –
qarzdorlik tilxatidir. Vekselni boshqa turdagi qimmatli qog‘ozlardan uni
sotish orqali bozor va korxonalardan pul mablag‘i iqtisodiy muomalaga
jalb qilishda veksel depozit funksiyasini bajarishi bilan farqlanadi.