Toshkent davlat yuridik universiteti

1.4.  Soliq huquqiy munosabatlar 
 
Soliq huquqiy munosabatlari tushunchasi. Soliq solish jarayonida 
vujudga  keladigan  huquqiy  munosabatlarga  boshqa  barcha  huquqiy 
munosabatlar singari umumiy xususiyatlar xosdir.  
Soliq solish jarayonida turli-tuman munosabatlar vujudga kelib, turli 
huquq tarmoqlari bilan tartibga solinadi. Jumladan soliq solish sohasidagi 
aksariyat huquqiy munosabatlar konstitutsiyaviy,  ma’muriy,  moliya, bank 
va boshqa huquq tarmoqlarining normalari asosida vujudga keladi. Mazkur 
munosabatlar o‘rtasida soliq huquqiy munosabatlari alohida ahamiyat kasb 
etadi.  
                                                           
15
  “Xususiy  mulk,  kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlikni  ishonchli  himoya  qilishni  ta’minlash,  ularni  rivojlantirish 
yo’lidagi  to’siqlarni  bartaraf  etish  chora-tadbirlari  to’g’risida”gi  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  farmoni. 
O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2015 y., 20-son, 251-modda.  
 

---

47 
 
Soliq  huquqiy  munosabatlari  –  bu  soliq  huquqiy  normalari  asosida 
vujudga keladigan munosabatlardir.  
Soliq  huquqiy  munosabatlari  o‘zining  tuzilishiga  ko‘ra,  munosabat 
subyekti, obyekti va mazmuniga ega.  
Soliq  huquqiy  munosabatlarining  subyekti  bo‘lib,  unda  ishtirok 
etuvchi  tomonlar,  ya’ni  soliq  solish  jarayonida  ma’lum  bir  vakolatga  ega 
bo‘lgan  (davlat  organlari,  mansabdor  shaxslar)  yoki  boshqacha  soliq-
huquqiy  maqomiga  ega  bo‘lgan  shaxslar  (jismoniy  shaxslar,  yuridik 
shaxslar) hisoblanadi.  
Soliq  huquqiy  munosabatlarining  obyekti  bo‘lib  esa,  soliq  huquqi 
munosabatlari  subyektlarining  harakatlari  (qarorlari),  ularning  ijobiy  yoki 
salbiy xulq-atvori hisoblanadi.  
Soliq  huquqiy  munosabatlarining  mazmunini  –  soliq  huquqi 
munosabatlari  subyektlarining  huquqlari,  majburiyatlari,  javobgarligi, 
taqiqlar, cheklovlar tashkil etadi.  
Soliq  huquqiy  munosabatlarining  mazmuniga  yuqoridagilardan 
tashqari,  ularni  amalga  oshirish,  ijro  etish,  ularga  rioya  etish  va  himoya 
qilishning protsessual-huquqiy tartibini ham kiritish mumkin.  
Demak,  soliq  huquqiy  munosabatlari  huquqiy  munosabatlarning  bir 
turi bo‘lib, o‘zining mazmuni, xususiyatlari va ishtirokchilari bilan boshqa 
huquqiy munosabatlardan ajralib turadi.  
Soliq  huquqiy  munosabatlarining  o‘ziga  xos  xususiyatlari  (yana  bir 
konsepsiyaga binoan) quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin:  
a) bu munosabatlar – soliq solish sohasida vujudga keladi;  
b)  bu  munosabatlarning  majburiy  subyekti  bo‘lib  davlat  nomidan 
ommaviy-huquqiy  manfaatlarni  ko‘zlab  harakat  qiluvchi  davlat  organlari 
hisoblanadi;  
v)  bu  munosabatlar  -  hokimiyat-bo‘ysinuvining  mavjudligi  hamda 
tomonlarning yuridik teng emasligi bilan tavsiflanadi;  
g)  bu  munosabatlar  -  ommaviy  manfaatlarni  qondirish  maqsadida 
boshqaruv  vazifalari  va  funksiyalarini  amalga  oshirish  bo‘yicha  vujudga 
keladi;  
d)  bu  munosabatlar  -  qonuniylikni  ta’minlashning  alohida  huquqiy 
tartibi va o‘zining huquqiy himoyasi bilan ajralib turadi.  

---

48