Toshkent davlat yuridik universiteti

Soliqlarning 
rivojlanish 
tarixi. 
V.M.Pushkaryova 
soliqlar 
rivojlanish tarixini 3 bosqichga ajratib ko‘rsatadi. Ularning har biri u yoki 
bu xususiyatlari hamda afzalliklari bilan ajralib turadi. Birinchi bosqichda 
soliqlarning  rivojlanishi  qadimgi  va  o‘rta  asrlar  qishloq  xo‘jaligi  tizimiga 
xos  bo‘lib,  u  tartibsiz  hamda  asossizligi  bilan  ajralib  turadi.  Shu  davrdan 
e’tiboran  soliqlar  va  ularni  undirish  mexanizmi  joriy  etildi.  Soliqlarning 
joriy etilishi davlatning paydo bo‘lishi bilan bog‘liq bo‘lib, ularning amal 
qilishiga  davlat  apparatining  shakllanishi,  armiya,  sud  va  ularning 
moliyaviy  manbalar  bilan  ta’minlash  zaruriyati,  tovar  ishlab  chiqarishni 
yo‘lga qo‘yilishi kabi omillar sabab bo‘lgan.  
Ilk soliqlar tizimsiz to‘lovlar ko‘rinishida bo‘lib, ular natura shakliga 
ega  bo‘lgan.  Aholi  soliqlarni  ekinlar  hosilidan,  savdo-sotiqdan  hamda 
ovlagan hayvonlaridan to‘laganlar.  Hozirgi davr soliq tizimiga  mohiyatan 
o‘xshash  ilk  soliq  tizimi  qadimgi  Rimda  shakllangan.  Bu  soliqlar  faqat 
urush  xarajatlarini  moliyalashtirish  uchun  zarur  bo‘lgan.  Rim  aholisi 
o‘zining  mol-mulki,  turmush  darajasi  hamda  oilaviy  ahvolidan  kelib 
chiqqanholda  soliq  to‘lashgan.  Soliq  summalari  maxsus  shaxslar 
tomonidan hisob kitob qilingan. XVII asrgacha Evropada soliqlar tartibsiz 
undirilganligi uchun yagona tizimga ega bo‘lmagan. Ularning taqdiri urush 
natijalariga  bog‘liq  bo‘lib,  goh  kamayib,  goh  ko‘payib  ketar,  natijada 
aholining  tinkasini  quritar  edi.  Faqatgina  XVII  asr  oxiri  XVIII 
asrboshlariga kelib soliqlar rivojlanishining ikkinchi bosqichi boshlandi.