Тошкент давлат юридик университети

 
 
 
 
 
 
Tabiiy resurslarga nisbatan mulk huquqi xususiyatlari 

---

43 
Tabiiy resurslarga nisbatan mulk huquqiga oid munosabatlarning 
ekologik normalar orqali tartibga solinishi ekologiya huquqining kompleks 
huquq sohasi sifatida o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqadi. 
Shuningdek, aynan mulkning kelib chiqishi ham inson faoliyati natijasida 
emas, balki tabiiy mavjudligi, tabiat tomonidan in’om etilganligi, tabiiy 
holatda inson mehnatisiz mavjud bo‘lishi ham tabiiy rusurslarga nisbatan 
mulk huquqining o‘ziga xos bo‘lgan xususiyatlaridan biridir.
Tabiiy resurslarni umummilliy boylik sifatida e’tirof etuvchi 
Konstitutsiyamizning 55-moddasi O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik 
kodeksida, Yer kodeksida, “O‘zbekiston Respublikasida mulkchilik 
to‘g‘risida”gi, “Tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi va har bir tabiiy 
resurslar to‘g‘risidagi qonunlarida yanada rivojlantirilgan va kengroq 
tartibga solingan. Xususan, Fuqarolik kodeksida 
tabiiy resurslar 
respublika mulki
, Yer kodeksi, “Suv va suvdan foydalanish 
to‘g‘risida”gi, “O‘simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish 
to‘g‘risida”gi (yangi tahriri), “Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va 
undan foydalanish to‘g‘risida”gi (yangi tahriri) qonunlarda – 
davlat mulki 
hamda yuridik va jismoniy shaxslar mulki
, “Atmosfera havosini 
muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Qonunda 
umummilliy boylik, 
“Yer osti 
boyliklari to‘g‘risida”gi Qonunda (yangi tahriri) 
O‘zbekiston 
Respublikasining mulki 
sifatida talqin etiladi.
Tabiiy resurslarga nisbatan mulk huquqi xususiyatlarining tabiat 
obyektlariga xos bo‘lgan jihatlaridan kelib chiqib, quyidagilarda 
ko‘rishimiz mumkin: 

tabiiy resurslarning tabiiy holatda inson mehnatisiz mavjud 
bo‘lishi; 

O‘zbekiston Respublikasi Davlat mustaqilligining moddiy 
asosini tashkil qilishi, ya’ni Respublika hududidagi yer, yer osti boyliklari, 
suv va o‘rmonlar, o‘simlik va hayvonot dunyosi, tabiiy va boshqa 
resurslar, 
respublikaning 
ma’naviy 
boyliklari 
O‘zbekiston 
Respublikasining milliy boyligi, mulki hisoblanadi; 

tabiiiy resurslarga nisbatan davlat mulk huquqi ustuvorligi; 

tabiiy resurslarga nisbatan mulk huquqi ma’lum chegara 
doirasida belgilanishi, ya’ni bunda davlat hududiy birligi doirasida hamda 
yer uchastkalariga nisbatan yuridik va jismoniy shaxslarning mulk huquqi 
ham yer fondining qayd etilgan chegarasi doirasida belgilanadi: 

---

44 

yuridik va jismoniy shaxslarning tabiiy resurslarga nisbatan 
mulk huquqi (yerlarni istisno qilgan holda Yer kodeksining 18-moddasiga 
asosan) ekologik qonunchilikda belgilangan tartibda qo‘lga kiritilgandan 
so‘ngina vujudga keladi.

tabiiy resurslarga nisbatan kompleks yondashish lozimligi, 
ya’ni ular murakkab tabiiy hosilalar (ekotizimlar) hisoblanishi; 

tabiiy 
resurslarga 
nisbatan 
mulk 
huquqi 
amaldagi 
qonunchilikda turlicha, jumladan umummilliy boylik, respublika mulki, 
davlat mulki, O‘zbekiston Respublikasining mulki sifatida talqin qilinsa-
da, yagona bir mazmun, ya’ni umummilliy boylik sifatida belgilangan.

tabiiy resurslarga nisbatan mulkchilikning alohida rejimi 
belgilanganligi; 

ayrim tabiiy resurslar dastlabki holatda ko‘chmas mulk 
bo‘lishligi, ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan o‘zlashtirilgandan so‘ng, ya’ni 
foydalanilganda huquqiy rejimi o‘zgarishi; 

tabiiy resurslarning son jihatidan cheklanishi; 

tabiiy resurslardan faqatgina maqsadli foydalanish lozimligi; 

tabiiy resurslarga nisbatan mulk huquqini tasarruf etish 
faqatgina davlatning vakolatli organlari tomonidan amalga oshirilishi; 

tabiiy resurslarga nisbatan mulk huquqi hozirgi va kelajak 
avlod manfaatlarini ta’minlagan holda amalga oshirilishi.