Тошкент давлат юридик университети тадбиркорлик (бизнес) ҲУҚУҚИ

Солиқларнинг рағбатлантириш функцияси 
орқали давлат 
иқтисодиёт тараққиётини таъминлайди, бу билан фискал функцияни 
бажариш 
учун 
базани 
кенгайтиради, 
ишлаб 
чиқаришни 
солиқларнинг рағбатлантириш функцияси орқали қўллаб-қувватлаб, 
давлат оқилона солиқ сиёсатини олиб бориш билан солиқ юкини 
кучайтирмасдан хўжалик юритувчи субъектларнинг эркин фаолият 
кўрсатиши таъминланади. 
Солиқларни чеклаш функцияси маҳсулотлар ва хизматларнинг 
муайян турларини вақтинча камайтириш, ушбу сектордаги моддий, 
молиявий ва бошқа ресурсларни бошқа йўналишга буриш эҳтиёжи 
туғилганида иқтисодиёт тармоқларида таркибий ўзгаришларни 
амалга оширишнинг иқтисодий усули сифатида қўлланилади. 
Масалан, чакана савдо-сотиқни жуда ҳам кенг ёйилиши ва айни 
пайтда ишлаб чиқариш тармоқларидаги турғунлик, моддий ишлаб 
чиқаришни янада авж олдириш зарурати товар бозорларида муайян 
чеклашлар қўлланилишига, солиқлар миқдорини у ерда сезиларли 
кўпайтирилишига сабаб бўлди. 

---

X БОБ. Тадбиркорлик субъектларини солиққа тортиш 
287 
Солиқлар тартибга солиш функциясини ҳам бажаради. Солиққа 
оид қонун ҳужжатларида тадбиркорлик субъектлари томонидан 
солиқ солиш объектлари саналувчи молиявий ва бошқа 
операцияларни ҳисоб-китобини юритиш, ҳисоботлар тақдим этиш, 
солиқларни тўлаш тартибларини белгилаб берилади. Давлат солиқлар 
орқали товарлар, хизматларни ишлаб чиқариш ва сотишнинг 
иқтисодий шарт-шароитини тартибга солади ва бу билан иқтисодиёт 
тармоқларининг иқтисодий фаолиятини амалга ошириш учун муайян 
солиқ муҳитини яратади. Ушбу функция орқали солиқ тизимига 
таъсир кўрсатади, яъни муайян тармоқда ишлаб чиқариш 
суръатларини рағбатлантиради ёки жиловлаб туради, сармоянинг бир 
тармоқдан солиқ муҳити энг маъқул бўлган бошқа тармоққа 
қўйилишини кучайтиради ёки пасайтиради, шунингдек, аҳолининг 
тўловга 
қобил 
талабини 
кенгайтиради 
ёки 
камайтиради. 
Солиқларнинг тартибга солувчи сифатидаги функциясининг 
аҳамияти бозор шароитида ўсиб боради, бу даврда тадбиркорларни 
маъмурий қарам қилиш усуллари чекланади. Бироқ иқтисодий 
фаолликни изга солиб туриш, унинг ривожланишини жамият учун 
мақбул бўлган йўналишда рағбатлантириш зарурати сақланиб қолади. 
Солиқлар бошқариш функциясини ҳам бажаради. Бу функцияни 
рўёбга чиқиши муайян туман (шаҳар), вилоят, бутун мамлакат 
миқёсида давлат бюджети даромад қисми ижросини ташкил этиш, 
турли солиқлар ва мажбурий тўловларни бюджетга келиб тушишини 
бошқариш, ушбу жараённи умумлаштириш, таҳлил қилиш, зарур 
ҳолларда тегишли усуллар ҳамда воситалар билан унга таъсир қилиш 
чоғида кўзга ташланади. 
Солиқларнинг асосий функцияларидан бири назорат қилиш 
функцияси саналади. Хўжалик юритувчи субъектлар томонидан 
хўжалик фаолиятини, солиққа тортиладиган объектларни тўғри ва 
тўлиқ ҳисобга олиб борилиши, тегишли солиқлар ҳамда бошқа 
мажбурий тўловларни ўз вақтида, тўла ҳажмда бюджетга тўланиши 
давлат солиқ хизмати органлари томонидан қонун ҳужжатларида 
белгиланган тартибда назорат қилиб борилади. солиқ тўловчи 
томонидан тақдим этилган, солиққа тортиш объекти, солиққа 
тортиладиган база, имтиёзлар сингари ва ҳоказо тегишли солиқ 
кўрсаткичларининг ҳисоб-китобларини текширишдек анча мураккаб 
жараёндан иборат. Солиқ ҳисоби солиқ идораларига белгиланган 
солиқ ҳисоби шакллари орқали солиқ тўловчилар ўзларининг солиқ 

---

X БОБ. Тадбиркорлик субъектларини солиққа тортиш 
288 
мажбуриятларини қандай бажараётганликларини янада самарали 
назорат қилиш имконини беради.