Тошкент давлат юридик университети тадбиркорлик (бизнес) ҲУҚУҚИ

 
252 
IX БОБ. Биржалар фаолияти ва қимматли қоғозлар бозорини 
ҳуқуқий тартибга солиш 
Биржа ва биржа фаолияти деганда нима тушунилади? 
Биржаларнинг ҳуқуқий мақоми ва биржаларнинг турлари. Биржалар 
фаолиятини ҳуқуқий асослари. 
Қимматли қоғозлар бозори тушунчаси. Қимматли қоғозлар 
бозорини тартибга солувчи қонунчилик. Қимматли қоғозларни 
давлат рўйхатига олиш, муомалага чиқариш. Қимматли қоғозлар 
муомаласи 
устидан 
назорат. 
Қимматли 
қоғозлар 
бозори 
иштирокчилари. 
Фонд биржасининг ҳуқуқий мақоми ва фаолияти. Инвестиция 
фондлари. Хусусий инвестиция фонди. Қимматли қоғозлар бозорини 
мувофиқлаштириш. Биржа битимлари тушунчаси ва хусусиятлари. 
Биржа 
битимларини 
тузиш, 
рўйхатдан 
ўтказиш 
ва 
расмийлаштириш тартиби. 
 
“МанСин” корпорацияси ижро органи раҳбари Манжид Сингх 
корпорациянинг юридик департаменти бошлиғи Ранжит Сингхга ўз 
товарларини Ўзбекистон Республикасидаги биржалар фаолияти ва қимматли 
қоғозлар бозорини ҳуқуқий тартибга солиниши ҳақида маълумотлар тақдим 
қилишни сўради. 
 
Ҳар қандай бозор тизими муайян ташкилий ҳуқуқий 
инфратузилмаларга таянади. Бундай инфратузилмалар банк, молия, 
кредит, аудит тузилмалари бўлиб, улар хўжалик юритувчи 
субъектларга сифатли хизмат кўрсатиш орқали ушбу тизимнинг 
барқарорлигини таъминлайди. Бозор инфратузилмалари ичида 
биржалар алоҳида ўрин эгаллайди.
Биржа
- 
олдиндан белгиланган жой ва муайян вақтда, 
белгиланган қоидалар асосида биржа савдоларини ташкил этувчи 
юридик шахс ҳисобланади. Биржалар ўз фаолиятини товар-хом 
ашё, фонд ва валюта биржаси турида амалга ошириб, улар 
акциядорлик жамиятлари шаклида ташкил этилади. (
Ўзбекистон 
Республикаси “Биржалар ва биржа фаолияти тўғрисида”ги Қонуни 2014 йил 12 
сентябрь)
Биржалар ташкилий уюшган савдонинг энг мукаммал 
шаклларидан бири сифатида намоён бўлади. Биржалар орқали ҳар 

---

IX БОБ. Биржалар фаолияти ва қимматли қоғозлар бозорини ҳуқуқий 
тартибга солиш
 
253 
бир субъект кенг миқёсларда танлаш орқали ўзи хоҳлаган товарни 
сотиб 
олиш 
имкониятига 
эга 
бўлади. 
Биржа 
савдосини 
расмийлаштириш биржа битимлари орқали амалга оширилади. 
Биржа 
битимларининг 
аҳамияти 
ҳақида 
Ўзбекистон 
Республикаси Президенти И.А.Каримов Ўзбекистон Республикаси 
Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси ва Сенати қўшма 
мажлисидаги маърузасида “…хусусий тадбиркорларга зарур 
ресурсларни сотиб олиш ва ўз маҳсулотини сотиш учун бозорларга 
чиқиш имкониятларини кенгайтириш бўйича бошланган ишларни 
давом эттириш, биржа ва аукцион савдолари орқали сотилаётган 
товарлар тури ва ҳажмини кенгайтиришга қаратилган қатьий чора-
тадбирлар кўриш, марказлаштирилган тақсимот тизимига қайтишга 
бўлган ҳар қандай уринишларга барҳам бериш, айниқса муҳим 
аҳамиятга эга...” - деб таъкидлаб ўтган эдилар
. 
Ўзбекистон Республикасида “Биржалар ва биржа фаолияти 
тўғрисида”ги Қонун илк маротаба 1992 йилнинг 2 июлида қабул 
қилинган. Ушбу Қонуннинг мақсади биржаларни ташкил этиш ва 
уларнинг фаолияти билан боғлиқ муносабатларни тартибга 
солишдан иборат бўлган. 
Мустақиллик йилларида мазкур қонунга бир неча бор ўзгартиш 
ва қўшимчалар киритилди, ушбу ўзгартиш ҳамда қўшимчалар 
асосида 
мамлакатимизда 
биржалар 
фаолиятини 
янада 
такомиллаштириш борасида Вазирлар Маҳкамаси томонидан қатор 
норматив ҳуқуқий ҳужжатлар ишлаб чиқилиб, ҳаётга табиқ этилди. 
Бироқ, 
бугунги 
кун 
талаби, 
жамиятимизда 
иқтисодий 
муносабатларнинг 
жадаллик 
билан 
ривожланиб 
бориши, 
тадбиркорликнинг кенг қулоч ёйиши биржалар фаолиятининг 
ҳуқуқий асосларини яна бир бор қайта кўриб чиқиш заруриятини 
туғдирди.