Toshkent davlat yuridik universiteti mamasiddiqov muzaffarjon musajonovich esanova zamira normurotovna

Savol: Javobgarning harakatlari qonuniymi? Qaysi ishlarda sudga 
fuqaro majburiy keltiriladi? 
 
 
2-kazus 
 Olimov  tuman  qishloq  va  suv  xo‘jaligi  bo‘limiga  nisbatan  ishga 
tiklash  va  majburiy  progul  vaqti  uchun  ish  haqi  undirish  haqida  da’vo 
bilan sudga murojaat qilgan. 
Sud  da’vo  muddati  o‘tganligini  asos  qilib  ko‘rsatib,  da’vo  arizani 
qabul qilishni rad qilgan. 
 
Savol: Sudning ajrimi to‘g‘rimi? 

---

 
 
FUQAROLIK PROTSESSUAL HUQUQI  
 
 92 
 
8-BOB. FUQAROLIK ISHLARINI QO‘ZG‘ATISH VA SUD 
MUHOKAMASIGA TAYYORLASH 
 
8.1. Sudga murojaat qilishning asosiy talablari va  
unga rioya qilmaslik oqibatlari 
 
FPKning  4-moddasida  sudga  murojaat  qilish  shakllari  sifatida 
quyidagilar keltirilgan: 
1)  fuqarolik  huquqiy  munosabatlardan  kelib  chiqadigan  nizolar 
bo‘yicha – da’vo arizasi shaklida; 
2)  buyruq  tartibida  ish  yuritish  bo‘yicha,  alohida  tartibda 
yuritiladigan ishlar bo‘yicha, shuningdek ushbu Kodeksda nazarda tutilgan 
boshqa hollarda – ariza shaklida; 
3)  apellatsiya,  kassatsiya  va  nazorat  instansiyasi  sudlariga  murojaat 
etilganda – shikoyat (protest) shaklida amalga oshiriladi. 
Murojaat  va  unga  ilova  qilinadigan  hujjatlar  sudga  elektron  hujjat 
tarzida yuborilishi mumkin. 
Sudga 
murojaat 
qilayotgan 
shaxslar 
fuqarolik 
protsessual 
qonunchilikda belgilangan shartlar va tartibga rioya qilishlari talab etiladi.
 
 
Fuqarolik ishlarini sudda qo‘zg‘atish quyidagi protsessual harakatlarni 
amalga oshirish oqibatida ro‘y beradi: 
- manfaatdor shaxslarning sudga murojaat qilishi; 
- berilgan arizaning sud tomonidan qabul qilinishi. 
Sudya shaxsning sudga murojaat etish huquqi borligiga ishonch hosil 
qilganidan  so‘ng,  sudga  murojaat  etish  qoidalari  buzilma-ganligini 
tekshirishi lozim. Bunday qoidalar quyidagilardan iboratdir: 
•  mazkur nizoni sudgacha bo‘lgan tartibda hal qilish qoidalariga rioya 
qilganligini aniqlash; 
•  sudga bu ishning tegishliligini aniqlash; 
da’vo talabini 
aniqlash
da’vo ariza 
yoki ariza 
yozish
arizaga 
tegishli 
hujjatlarni 
ilova qilish
davlat bojini 
to‘lash (Solik 
kodeksining 329-
moddasida 
ko‘rsatilgan 
shaxslar bundan 
mustasno)
arizani sudga 
topshirish  
(shaxsan o‘zi 
olib borish 
yoki pochta, 
E-SUD orqali)

---

 
FUQAROLIK PROTSESSUAL HUQUQI  
 
 
•   vakilning mazkur ishda qatnashishga vakolatli ekanligi aniqlash;  
•  arizaning  shakli  va  mazmuniga  oid  protsessual  qonun  talablariga 
rioya qilinganligini tekshirish; 
•  davlat bojining to‘langanligi aniqlash. 
 
Sudya  faqat  qonunda  nazarda  tutilgan  asoslar  bo‘yicha  arizani  qabul 
qilishni 
rad 
etishga 
haqli 
bo‘ladi. 
Keltirilgan 
talablarning 
isbotlanmaganligi,  da’vo  muddatini  o‘tkazib  yuborilganligi  va  boshqa, 
qonunda  nazarda  tutilmagan  asoslar  bo‘yicha  arizani  qabul  qilish  va 
fuqarolik ishini qo‘zg‘atish rad etilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. 
Da’vo  arizasi  FPKning  189  va  190-moddalari  talablariga  rioya 
qilinmay  berilgan  hollarda  sud  tomonidan  qaytariladi  va  kamchiliklarni 
bartaraf  etish  muddati  ko‘rsatiladi  (FPKning  195-moddasi).  Ko‘rsatilgan 
muddatda  kamchiliklar  bartaraf  etilmasa,  ariza  berilmagan  hisoblanib, 
da’vogarga qaytariladi va bu haqda ajrim chiqariladi. 
Sudya  tomonidan  arizani  ko‘rib  chiqish  va  qabul  qilish  to‘g‘risida 
qoniqarli  xulosalar  qabul  qilinganidan  so‘ng,  fuqarolik  ishi  qo‘zg‘atilgan 
hisoblanadi.  Fuqarolik  ishining  qo‘zg‘atilishi  oqibatida  fuqarolik  ishining 
harakati  boshlanadi.  Sudning  taraflar  o‘rtasidagi  nizoni  ko‘rish  va  bu 
to‘g‘rida qaror chiqarish burchi vujudga keladi.