Toshkent davlat yuridik universiteti jinoyat huquqi

umumiy tartibli ruhiy kasalliklar shifoxonasining sog„liqni tiklash 
maxsus bo„limida majburiy davolash
tarzidagi turi ijtimoiy xavfliligi ko‗proq 
salomatlikni tiklovchi choralarni ko‗rishni talab qiladigan, ularni esa ixtiyoriy 
tartibda o‗tkazish mumkin bo‗lmagan ruhiy kasallarga nisbatan; 
-
kuzatuv 
kuchaytirilgan 
ruhiy 
kasalliklar 
shifoxonasida 
yoki 
bo„linmasida majburiy davolanish
tarzidagi turi o‗ta ijtimoiy xavfli bo‗lgan yoki 
o‗z xulqiga ko‗ra umumiy tartibli ruhiy kasalliklar shifoxonasi sharoitida 
davolanishining imkoni bo‗lmagan ruhiy kasallarga nisbatan tayinlanishi mumkin.
Shaxsga nisbatan tibbiy yo‗sindagi majburlov choralarining kuzatuv 
kuchaytirilgan ruhiy kasalliklar shifoxonasida yoki bo‗linmasida majburiy 
davolanish tarzidagi turi qo‗llanilganda kuzatuv kuchaytirilgan ruhiy kasalliklar 
shifoxonasida yoki bo‗limda ruhiy kasallar batamom ajratilgan holda saqlanadi va 
qo‗riqlanadi. 
Yuqorida ta‘kidlanganidek, tibbiy yo‗sindagi majburlov choralari ijtimoiy 
xavfli qilmishni sodir etishda aybli deb topilgan aqli noraso shaxslarga nisbatan 
davlat nomidan sud hukmi bilan qo‗llanadigan va ularni davolash hamda ularning 
yangi ijtimoiy xavfli harakatlar sodir etishining oldini olish maqsadida 
tayinlanadigan majburlov chorasi hisoblanadi. Shuningdek, tibbiy yo‗sindagi 
majburlov choralari muddatini uzaytirish, o‗zgartirish va bekor qilish masalasi ham 
ruhiy kasalliklar shifokorlari komissiyasining xulosasiga asosan sud tomonidan hal 
etiladi. 
Shuningdek, Jinoyat kodeksining 95-moddasiga binoan agar ruhiy kasalga 
nisbatan tibbiy yo‗sindagi majburiy davolash choralari qo‗llash zarurati bo‗lmasa, 
shuningdek bu choralar bekor qilingan bo‗lsa, sud ijtimoiy xavfli qilmish sodir 
etgan shaxsni umumiy asoslarda davolash yoki ijtimoiy ta‘minot muassasalariga 
yuborish masalasini hal etish uchun sog‗liqni saqlash organlariga topshirishi 
mumkin. 
Jinoyat kodeksining 19-moddasida mastlik holatida yoki giyohvandlik 
vositalari, psixotrop yoki odamning aql-irodasiga ta‘sir etuvchi boshqa moddalar 
ta‘siri ostida jinoyat sodir etgan shaxs javobgarlikdan ozod qilinmasligi hamda 
ushbu holat shaxsni aqli noraso deb topish uchun asos bo‗lmasligi belgilangan.
Shuningdek, Jinoyat kodeksining 56-moddasining ―o‖ bandida ham mastlik 
holatida yoki giyohvandlik vositalari, psixotrop yoxud kishining aql-idrokiga ta‘sir 
qiluvchi boshqa moddalar ta‘siri ostida jinoyat sodir etish qilmishning jazoni 
og‗irlashtiruvchi holatlarning biri sifatida nazarda tutilgan.
Alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlikka yo‗liqqan shaxslarga 
nisbatan tibbiy yo‗sindagi choralarni qo‗llash masalasi xususida so‗z borganda 
yuqoridagi normada keltirilgan holatlar inobatga olinishini ta‘kidlash lozim. 
Shunga muvofiq, Jinoyat kodeksining 96-moddasida alkogolizm, giyohvandlik 
yoki zaharvandlikka yo‗liqqan shaxslar tomonidan jinoyat sodir etilganda, agar 

---

250 
tibbiy xulosa mavjud bo‗lsa, sud jazo tayinlash bilan birga ularga tibbiy yo‗sindagi 
choralarni ham tayinlashi mumkinligi nazarda tutilgan. 
O‗zbekiston Respublikasining ―Surunkali alkogolizm, giyohvandlik yoki 
zaharvandlikka mubtalo bo‗lgan bemorlarni majburiy davolash to‗g‗risida‖gi 
Qonuniga ko‗ra shaxsni surunkali alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlikka 
mubtalo bo‗lgan bemor deb topish esa O‗zbekiston Respublikasi Sog‗liqni saqlash 
vazirligi belgilagan tartibda tegishli davolash muassasalari tomonidan amalga 
oshiriladi. 
Ta‘kidlash kerakki, alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlikka 
yo‗liqqan shaxslar tomonidan jinoyat sodir etilgan hollarda ularga nisbatan 
ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‗liq bo‗lmagan yoki ozodlikdan mahrum qilish 
tariqasidagi jazo tayinlanganda ular tibbiy muassasalarda majburiy davolanishi 
lozim. Bunda alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlikka yo‗liqqan shaxslar 
tomonidan jinoyat sodir etilganligi uchun ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi 
jazo tayinlangan hollarda ularni davolash jazoni o‗tayotgan joyda amalga 
oshiriladi. Jinoyat-ijroiya kodeksining 194-moddasiga asosan
 
ozodlikdan mahrum 
etishga hukm qilingan, alkogolizm, giyohvandlik va zaharvandlikka yo‗liqqan 
shaxslarga nisbatan tibbiy yo‗sindagi majburlov choralarini qo‗llash tartibi 
O‗zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi tomonidan O‗zbekiston 
Respublikasi Sog‗liqni saqlash vazirligi bilan kelishilgan holda belgilanadi. 
Ammo ular jazoni o‗tab bo‗lganidan keyin ham davolanishni davom 
ettirishi lozim bo‗lsa, bunday shaxslar umumiy asosda tibbiy muassasalarda 
davolanadi. 
Biroq O‗zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining 2006-yil
22-dekabrdagi 16-sonli ―Sudlar tomonidan amnistiya aktlarini qo‗llashning ayrim 
masalalari to‗g‗risida‖gi qarori 27-bandida belgilanishicha, jinoyat ishining 
amnistiya akti asosida tugatilishi shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish bilan bog‗liq 
barcha huquqiy oqibatlarni istisno etishi tufayli alkogolizm, giyohvandlik yoki 
zaharvandlikka yo‗liqqan shaxsga nisbatan tibbiy yo‗sindagi majburlov choralari 
qo‗llanilishiga yo‗l qo‗yilmaydi. Jinoyat sodir etilgandan so‗ng ruhiy kasallikka 
yo‗liqqan va majburiy davolanishga yuborilgan shaxsga nisbatan amnistiya aktini 
qo‗llash masalasi esa sud tomonidan shaxs tuzalgandan keyin Jinoyat-protsessual 
kodeksining 579-moddasi tartibida ko‗rib chiqiladi. 
Alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlikka yo‗liqqan mahkumlarga 
nisbatan tibbiy yo‗sindagi majburlov choralarini qo‗llash tartibi O‗zbekiston 
Respublikasi 
Jinoyat-ijroiya 
kodeksi 
182-moddasida 
belgilangan bo‗lib, 
alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlikka yo‗liqqan mahkumlarga nisbatan 
tibbiy yo‗sindagi majburlov choralari quyidagi tartibda qo‗llaniladi: 
-
jamiyatdan batamom ajratib qo‗yish bilan bog‗liq bo‗lmagan jazolarga 
hukm qilingan shaxslarga – sog‗liqni saqlash organlarining tibbiy muassasalari 
tomonidan umumiy asoslarda; 
-
ozodlikdan mahrum etish tariqasidagi jazoga hukm qilingan shaxslarga
jazoni o‗tash joyida, ozod etilganlaridan so‗ng davolashni davom ettirish zarurati 

---

251 
bo‗lganda esa sog‗liqni saqlash organlarining tibbiy muassasalari tomonidan 
umumiy asoslarda. 
O‗zbekiston Respublikasining ―Surunkali alkogolizm, giyohvandlik yoki 
zaharvandlikka mubtalo bo‗lgan bemorlarni majburiy davolash to‗g‗risida‖gi 
Qonuniga ko‗ra jamoat tartibini, boshqa shaxslarning huquqlarini buzayotgan, 
yoxud aholining osoyishtaligiga, salomatligiga va ma‘naviyatiga xAfv 
tug‗dirayotgan surunkali alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlikka mubtalo 
bo‗lgan bemorlarga nisbatan majburiy davolash qo‗llanadi. SHaxs majburiy 
davolashga jo‗natish uchun tibbiy ko‗rikdan o‗tishdan bosh tortgan hollarda, u 
ichki ishlar idoralarining ko‗magida o‗n kun muddat ichida narkologiya 
muassasasida majburiy tarzda tekshirilishi kerak. Shuningdek, mazkur toifadagi 
shaxslarni majburiy davolashga yuborish to‗g‗risidagi materiallar tibbiy xulosa 
bo‗lgan taqdirda ichki ishlar idoralari tomonidan ularning o‗z tashabbusiga ko‗ra, 
yoki bemorning oila a‘zolari yoxud qarindoshlarining, mehnat jamoalarining, 
sog‗liqni saqlash muassasalarining iltimosnomalari asosida tayyorlanadi va 
rasmiylashtiriladi.