Toshkent davlat yuridik universiteti jinoyat huquqi

21.2. Tibbiy yo„sindagi majburlov choralarini qo„llash asoslari, maqsadlari, 
turlari va ularni tayinlash masalalari 

---

246 
Jinoyat 
kodeksining 
91-moddasida 
tibbiy yo‗sindagi majburlov 
choralarining maqsadlari belgilangan. Unga ko‗ra tibbiy yo‗sindagi majburlov 
choralari ruhiy kasallik holatida ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxslarga 
nisbatan ularni davolash va ularning yangi ijtimoiy xavfli harakatlar sodir 
etishining oldini olish maqsadida tayinlanishi mumkin. Bundan tashqari sud 
jazolash bilan bir qatorda alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlik kasalligiga 
yo‗liqqan shaxslarga nisbatan davolash hamda jazolash maqsadiga erishishga 
ko‗maklashuvchi sharoit yaratish uchun tibbiy yo‗sindagi majburlov choralarini 
tayinlashi mumkin.
Shu o‗rinda qayd etish lozimki, O‗zbekiston Respublikasining 
―Huquqbuzarliklarni 
profilaktika 
qilish 
to‗g‗risida‖gi 
Qonunining
40-moddasida shaxsni majburiy davolanishga yuborish tartibi o‗rnatilgan. Unga 
ko‗ra
, 
surunkali alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlikka chalingan shaxs 
tomonidan jamoat tartibi, boshqa shaxslarning huquqlari buzilgan yoxud u 
aholining xavfsizligi , sog‗lig‗i va jamiyatning axloqiga tahdid solgan taqdirda 
ichki ishlar organlari O‗zbekiston Respublikasining ―Surunkali alkogolizm, 
giyohvandlik yoki zaharvandlikka mubtalo bo‗lgan bemorlarni majburiy davolash 
to‗g‗risida‖gi Qonuniga va boshqa qonun hujjatlariga muvofiq uni majburiy 
davolanishga yuborish bo‗yicha chora-tadbirlarni ko‗rishi lozim. 
Tibbiy yo‗sindagi majburlov choralari qo‗llashning umumiy asoslari 
quyidagilarda ifodalanadi: 
-
ijtimoiy xavfli qilmishning aqli norasolik holatida sodir etilganligi; 
-
hukm chiqarilgunga qadar ruhiy kasallikka chalinganligi oqibatida o‗z 
harakatlarining ahamiyatini anglamaslik va o‗z harakatlarini boshqara olmaslik 
holati; 
-
jazoni o‗tash vaqtida ruhiy kasallikka chalinganligi oqibatida o‗z 
harakatlarining ahamiyatini anglamaslik va o‗z harakatlarini boshqara olmaslik 
holati; 
-
shaxsning ruhiy holati va u sodir etgan qilmishning xususiyatiga ko‗ra 
jamiyat uchun xavfli deb topilishi. 
Tibbiy yo‗sindagi majburlov choralari jinoyat-huquqiy ta‘sir chorasi 
sifatida ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan va ruhiy kasallikka chalingan shaxslarga 
nisbatan davlat majburlov chorasi hisoblanib, mazkur majburlov choralarini 
qo‗llashning asosi shaxs u tomonidan sodir etilgan qilmishning xususiyati va 
o‗zining kasallik holatiga ko‗ra jamiyat uchun xavfli ekanligida namoyon bo‗ladi. 
O‗zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining 2014-yil 23-maydagi
7-sonli ―Sud hukmi to‗g‗risida‖gi qarori 11-bandining to‗rtinchi xatboshisida 
tibbiy yo‗sindagi majburlov choralarini qo‗llashning asosi keltirilgan. Unga ko‗ra 
tibbiy yo‗sindagi majburlov choralari ekspertning tegishli xulosasi mavjud 
bo‗lgandagina qo‗llanilishi mumkin. 
Yuqoridagilardan xulosa qilib aytganda tibbiy yo‗sindagi majburlov 
choralarini qo‗llash jinoyat sodir etish paytida aqli noraso ijtimoiy xavfli qilmishni 
sodir etish vaqtida aqli noraso holatda bo‗lgan, ya‘ni surunkali ruhiy kasalligi, 
ruhiy holati vaqtincha buzilganligi, aqli zaifligi yoki boshqa tarzdagi ruhiy 

---

247 
kasalligi sababli o‗z harakatlarining ahamiyatini anglay olmagan yoki harakatlarini 
boshqara olmagan shaxslarga nisbatan tayinlanadi.
Shunga ko‗ra tibbiy yo‗sindagi majburlov choralarini qo‗llashdan quyidagi