Тошкент Давлат юридик университети Ихтисослаштирилган филиал Коррупцияга қарши курашиш модули

Иш юзасидан олиб бориладиган коррупция. Коррупциянинг мазкур тури давлат ҳокимияти ва бизнес вакилларининг ўзаро ҳамкорлиги натижасида вужудга келади. Мисол учун ишнинг ўз фойдасига ҳал қилиниши учун, тезроқ битиши учун тарафлардан бири шундай таклиф билан чиқади ёки бундай таклиф беришга мажбур бўлади.
Олий давлат ҳокимиятидаги коррупция. Коррупциянинг ушбу тури давлатнинг энг юқори лавозимларини эгаллаб турган шахслар томонидан содир этилади ва давлат сиёсатидан ўз манфаатлари йўлида фойдаланишларида ифодаланади.
Таъкидланганидек, фаолият кўрсатиш даражаларига кўра қуйи даражадаги, юқори даражадаги ва вертикал даражадаги коррупция фарқланади.
Қуйи даражадаги коррупция ҳокимият ҳамда бошқарув органларининг ўрта ва қуйи даражаларида, айниқса кенг тарқалган бўлиб, амалдорлар ва фуқароларнинг мунтазам ўзаро алоқаси билан боғлиқ (руйхатдан ўтказиш, жарималар, лицензиялаш, турли рухсатномалар олиш ва шу кабилар).
Юқори даражадаги коррупция ҳокимият органларида ишлайдиган сиёсатчилар, олий мартабали амалдорларни қамраб олади ва у жуда катта қимматга эга бўлган қарорлар қабул қилиш (қонунларни илгари суриш ва қабул қилиш, давлат буюртмалари, мулк шаклларини ўзгартириш ва шу кабилар) билан боғлиқ.
Аксарият ҳолларда коррупция битимидан манфаатдор бўлган иккала томон айни бир давлат ҳокимияти органида ишлайди. Масалан, қўйи турувчи давлат органининг амалдори ўзининг юқори турувчи бошлиғига ўзининг коррупциявий ҳаракатларига ҳомийлик қилиш ёки қўшимча маблағлар, ресурслар, ваколатлар бериши учун пора беради.
Пора олиш ва хизмат мавқеини суиистеъмол қилиш каби шаклларидан ташқари коррупция амалда намоён булишининг қуйидаги шаклларини фарқлаш мумкин:
– давлат пул маблағларини узлаштириш ниятида тижорат тузилмаларига ўтказиш учун ўз хизмат мавқеидан фойдаланиш;
– ўз корпоратив (сиёсий, диний, миллий ва ҳоказо) гуруҳига давлат ресурслари ҳисобидан имтёзлар бериш;
– мансабдор шахслар ва давлат ҳизмати ходимлари шахсий бойиш мақсадида тижорат тузилмаларида сохта шахслардан ва қариндошларидан фойдаланиши;
– тор гуруҳ манфаатлари учун норматив ҳужжатлар қабул қилиш ҳақидаги қарорларни илгари суриш.
Ҳокимият (ижроия, вакиллик ва суд) органларидаги коррупция ҳозирги вақтда жаҳоннинг деярли барча мамлакатларидаги муҳим муаммолардан бири ҳисобланади. Бу турдаги коррупция жиноятларининг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, уларни ўзлари қонунга риоя этишлари ва уни муҳофаза қилишлари лозим бўлган кишилар содир этади.
Нодавлат ташкилотлар ёки хусусий сектордаги коррупция ҳам хозирги вақтда анча кенг тарқалган. Ташкилот раҳбари унинг уставда белгиланган вазифаларига қатъий риоя этиши лозим. Лекин у давлат амалдори каби ўзига қарашли бўлмаган ресурсларни ўз шахсий манфаатлари йўлида ёки иккинчи томон фойдасига тасарруф этиши, ташкилот манфаатларига зид бўлган ҳаракатларни содир этиши мумкин. Бунга кундалик ҳаётдан мисоллар: тижорат банкларида мақсади пул олиш ва ғойиб бўлишдан иборат бўлган лойиҳаларга пора эвазига кредитлар берилиши; турли мулк шаклига мансуб бўлган корхоналарда давлат ва корхона зарарига моддий бойликларни пора эвазига арзон нархларда олиш ва ҳоказо.
АҚШда коррупциянинг «кикбэкинг» деган шакли анча кенг тарқалган. Унинг схемаси жуда содда: иштирокчилар муайян нархларда битим тузишга оғзаки келишадилар, расмий битим эса баландроқ нархларда имзоланади. Тафовутнинг бир қисми битимга рухсат берган мансабдор шахсларга топширилади, яъни яширин пора берилади.
Хуллас, коррупция ўта мослашувчан салбий ижтимоий-ҳуқуқий ҳодисадир. У вазиятга қараб тинимсиз ўзгаради ва такомиллашиб боради. Шу боис ҳам жамият тараққиётининг энг хавфли душмани ҳисобланган коррупцияга қарши курашиш инсоният олдида турган энг долзарб масалалардан биридир.


СЕМИНАР САВОЛЛАРИ: