Тошкент давлат юридик университети фуқаролик ҳУҚУҚИ дарслик II қисм

Маҳсулот етказиб бериш шартномасининг элементлари. Шартнома тарафлари. Шартномада сотувчи сифатида маҳсулот етказиб берувчи намоён бўлади. Маҳсулот етказиб берувчи – тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланаётган товар ишлаб чиқарувчи ёхуд товарларни сотиб олиб уни сотиб олувчига сотувчи (жисмоний ёки юридик) шахс.
Сотиб олувчи – фақат тадбиркорлик фаолиятида фойдаланиш учун ёки шахсий, оилавий мақсадларда, рўзғорда ва шунга ўхшаш бошқа мақсадларда фойдаланиш билан боғлиқ бўлмаган бошқа мақсадларда фойдаланиш учун товар мулк қилиб олувчи шахс (жисмоний шахс, юридик шахс ва давлат).
Шартнома предмети – муомаладан чиқарилмаган ҳар қандай ашёлар шартнома предмети бўла олади. Улар аксарият ҳолларда турга хос аломатлари билан белгиланади. Аммо қонун хусусий аломатларга эга бўлган ашёларни шартнома предмети бўлишига тўсқин­лик қилмайди. Кўпинча шартнома тузиш вақтида маҳсулот етказиб берувчи ушбу товарга эга бўлмайди.
Фуқаролик кодексининг 437-моддасида шартнома предметини маҳсулот етказиб берувчи ишлаб чиқарадиган ёки сотиб оладиган товарлар ташкил қилиши айтиб ўтилган. Аммо ушбу қоидага жуда ҳам жиддий қарамаслик лозим. Чунки бизга маълумки маҳсулот етказиб берувчига қонунда назарда тутилган бошқа йўллар орқали (маҳсу­лотни қайта ишлаш, юридик шахсни қайта ташкил қилинаётганда ҳуқуқий ворислик асосида ва бошқалар) ҳам мулкий ҳуқуқлар ўтиши мумкин. Шунингдек, товарга нисбатан мулкий (ва бошқа ашёвий) ҳуқуқларга эга бўлмаган шахслар ҳам ушбу шартномада маҳсулот етказиб берувчи сифатида қатнашиши мумкин. Мисол учун насияга олинган товарлар олди-сотисида.
Шартнома баҳоси. Шартнома баҳосига доир алоҳида қоида қонунлар билан белгиланмаган. Шартнома предмети – товар баҳосини белгилашда тарафлар эркин бўлиб, шартнома баҳоси тарафлар ўзаро келишуви асосида, товарнинг хусусиятидан келиб чиқиб белгиланади. Олди-сотди шартномаларига оид умумий қоидаларга кўра баҳо шартноманинг муҳим белгиси ҳисобланмайди. Товар баҳоси тарафлар ўзаро келишувига кўра шартномада аниқ қиймат мисолида кўрсатилмаслиги ҳам мумкин. Жумладан, товар етказилиб берилаётган даврдаги бозор нархини назарда тутиши мумкин. Аммо айрим турдаги товарларнинг нархлари (масалан, нефт маҳсулотлари⁴ ва ҳ.к.) давлат томонидан қатьий қилиб белгиланиб қўйилиши ва тартибга солиб турилиши мумкин.