Toshkent davlat yuridik instituti o. M. Mad aliyev prokuror nazorati

Chexiya prokuraturasi
Konstitutsiyaga binoan, prokuratura ijroiya hokimiyatining bir 
qismidir. Prokuratura tizimi o‘z ichiga quyidagilami oladi: Oliy 
prokuror, Yuqori prokuror, Regional prokuror, Departament pro- 
kurori. Quyi prokuror yuqori turuvchi prokurorga bo‘ysunadi.
Oliy prokuror Adliya vazirligi nazorati ostida hisoblanadi. Oliy 
prokuror Adliya vazirligi hay’ati (kollegiyasi) oldida har yili Chexiya 
prokuraturasi ishining natijalari haqida hisobot beradi. 0 ‘z navba- 
tida, Adliya vaziri Parlament oldida qonuniylik holati haqida hisobot 
beradi. Prokuratura sud oldida joylashadi, lekin bu ikki organ bir- 
biridan mustaqildirlar. Prokuratura tashqi hokimiyatlardan hech 
qanday ko‘rsatmalar olmaydi.
Oliy (Bosh) prokuror dastlabki tergovni kim amalga oshiri- 
shidan qat’i nazar, bu jarayonni to‘liq nazorat qiladi.
Tergovchining qonunga rioya qilishi ustidan nazorat qilar ekan 
prokuror: tergovchining u yoki bu qarorini bekor qilishga va o‘z 
qarorlarini qabul qilishga haqli; ishni boshqa tergovchiga o ‘tkazish; 
tergov sifati to ‘g‘risida xulosalar berish; alohida tergov harakatlarini 
o‘tkazish to ‘g‘risida buyruq berish; ba’zi tergov harakatlarini o‘tka- 
zishga sudyaning ruxsatini olishga (arest, telefon so‘zlashuvlarini 
eshitish va shu kabi fuqarolarning asosiy (konstitutsion) huquqlarini 
buzadigan tergov harakatlari) haqli.
Prokuror sud protsessida protsess tarafi hisoblanadi va davlat 
vakili sifatida jinoyat protsessida jamoat ayblovini amalga oshiradi. 
Prokuror sud qarorlari ustidan apellatsiyaga berish; suddan qo‘- 
shimcha dalillarni olishni so‘rash; sudlanuvchi, guvohlar, protsess- 
ning boshqa ishtirokchilariga savollar berishga haqli.
Chexiya Respublikasida prokurorlar quyidagi ishlar bo'yicha 
fuqarolik protsessini boshlash huquqiga ega:
• otalikni belgilash;
• tijorat korxonasini tugatish, agar uning tashkil etilishi noqo- 
nuniy bo‘lsa, davlatga nisbatan shartnoma majburiyatlarini bajar- 
maganlik to ‘g‘risida;
• mitinglar o‘tkazishda qonun buzilishlari to ‘g‘risidagi ishlar 
bo‘yicha.
453

---

* * *
Chet mamlakatlarda jinoyat ishlarida davlat ayblovini quwatlash 
masalasida prokurorlaming tutgan o‘mi to‘g‘risida qisqacha to‘xtalib 
o £tsak.
Sudda ayblovni quwatlash prokuraturani universal funksiyasi 
hisoblanadi. Moldaviya Respublikasining «Prokuratura to‘g‘risida»gi 
qonunga asosan ham prokurorning sud bosqichidagi protsessual 
holati uning dastlabki tergovdagi protsessual holatidan tubdan 
farq qiladi. Prokuror bunda hokim iyat-farm oyish vakolatini 
yo‘qotadi va boshqa protsessual sifatda ishtirok etadi, ya’ni aynan 
davlat ayblovchisi tariqasida sud protsessida taraf sifatida ishtirok 
etadi. Prokuror ushbu bosqichda protsessning boshqa ishtirokchilari 
bilan bir qatorda teng huquq va majburiyatlarga ega («Moldaviya 
Prokuraturasi to ‘g‘risida»gi Qonunning 29-moddasi 2-bandi)1.
Faqatgina qator davlatlarda (Germaniya, Fransiya) prokuror 
protsessda taraf hisoblanm aydi2. M asalan, Fransiya JPKning 
32-moddasiga asosan prokurorga «taraf» degan'tushuncha tatbiq 
etilmaydi. Shunday ekan, sud prokurorga taraf sifatida qaramaydi, 
xususan, prokurorga sanksiya qollay olmaydi. Sudya bilan bir qatorda, 
prokuror sudlanuvchiga va guvohlarga so£roqning har qanday bos- 
qichida savol berishi mumkin.
Gretsiyada ham prokuror taraf sifatida qatnashmaydi. Prokuror 
obyektiv haqiqatni aniqlash va qonunlarni to‘g‘ri qo‘llashni ta’min- 
lovchi hokimiyat hisoblanadi.
Davlat ayblovchisi sifatida ishtirok etayotgan prokuror sudlanuv- 
chini, guvohlarni, jabrlanuvchi, xolislarni, mutaxassis va ekspert- 
larni so‘roq qilishda, ekspert va mutaxassisni xulosalari hamda 
ashyoviy dalillarni o'rganishda ishtirok etadi. U jinoyat ishlari 
bo‘yicha sud muzokaralarida muzokara nutqi bilan ishtirok etadi. 
0 ‘z muzokara nutqida sud alohida maslahatxonada hal qilishi lozim 
bo‘lgan masalalar yuzasidan fikrlarini beradi.
Fransiyada ham davlat ayblovchisi sifatida prokuror ishtirok 
etadi. Qonun bilan uning mustaqilligi mustahkamlangan. Prokurorga 
otvod berish mumkin emas (Fransiya JPKning 669-moddasi). 
Sudyaga (Fransiya JPKning 253-moddasi) va sud prisyajniyga 
(Fransiya JPKning 297-moddasi) otvod berish mumkin.