Toshkent davlat yuridik instituti o. M. Mad aliyev prokuror nazorati

(im z o )
Sud majlisida raislik qiluvchi 
_________
(imzo)
319

---

Bayonnomaga nisbatan talab, nimalardan iborat ekanligi bayon 
qilinganidan so‘ng raislik etuvchi (zarur boiganda, sud kotibi) 
va mulohaza bildiruvchi tomonidan mulohaza bildirish bayonnomasi 
oxiriga imzo chekilishi lozim.
Qisqa qilib aytganda, sud muhokamasining bayonnomasiga nis­
batan beriladigan mulohaza hujjati mohiyatiga nazar tashlansa, 
ushbu hujjat o ‘zida sud majlisini qonuniyligini muhofaza qilishga 
xizmat qiladi. Taraflaming qonuniy manfaatlarini huquqiy kafolat- 
laydi. Aynan shu hujjat orqali hukmni o'zgartirishga yoxud bekor 
qilishga asos bo‘ladigan jinoyat protsessual qonunchiligining jiddiy 
buzilishi holatini ko'rsatib berilishi mumkin.
G ‘ayriqonuniy, asoslanmagan va adolatsiz sud qaroriga nisbatan 
protest kiritish g‘ayriqonuniy, asoslantirilmagan va adolatsiz sud 
qarorlariga nisbatan prokuror tomonidan munosabat bildirilishining 
eng samarali uslublaridan biridir.
Tuman (shahar) prokurorlari tuman (shahar) sudlari tomoni­
dan birinchi instansiya tariqasida ka'rgan jinoyat ishlari bo‘yicha 
chiqarilgan hukm va qarorlami asoslantirilganligi va qonuniyligini, 
sud tomonidan yo‘l qo‘yilgan xato va kamchiliklami o‘z vaqtida bartaraf 
etmaganligi yoxud bartaraf etish uchun qonun bilan belgilangan 
vakolatlardan foydalanmaganligi uchun yuqori turuvchi prokuror 
oldida javobgar hisoblanadi. Bu yuqori turuvchi prokurorlar sudlar 
tomonidan jinoyat ishlarini to ‘g‘ri hal qilinishi uchun mas’uliyatsizlar 
degani emas. Prokuratura idoralarida ishni tashkil etishni hududiylik 
hamda predmetlilik tamoyiliga asosan quyi turuvchi prokurorlaming 
vakolatlariga tegishli sudlar tomonidan qabul qilingan sud qarorlarini 
qonuniyligi va asoslantirilganligini tekshirib turish kiradi. Quyi 
turuvchi prokurorlardan bu haqda doimiy hisobot olib turiladi. 0 ‘z 
vakolatlari doirasida kassatsiya va nazorat tartibida g‘ayriqonuniy 
sud qarorlariga nisbatan protestlar kiritishadi. Bu faoliyatlari bilan 
ular ham odil sudlovni amalga oshirishga ko‘maklashadi.
Birinchi instansiya sudlarida davlat ayblovini quwatlashning 
samaradorligi hamda sifatini oshirish bevosita shu jinoyat ishi 
bo‘yicha sud tomonidan chiqarilgan hukmning qonuniyligini protest 
kiritish yo'li bilan ta ’minlashda ham o‘z ifodasini topadi.
Prokuror, prokurorning o ‘rinbosari hukmni o'zgartirish yoki 
bekor qilish asoslari mavjud deb hisoblagan holda amalda bo‘lgan 
qonunchilik asosida protest kiritish huquqiga ega ( 0 £zbekiston 
Respublikasi JPKning 4972-moddasi). 0 ‘zbekiston Respublikasi 
JPKning 4978-moddasida ko‘rsatilgan tartibga asosan, protest bildir-
320

---

gan shaxs o‘z protestini hamda yuqori turuvchi prokuror quyi turuv­
chi prokurorning kiritgan protestini chaqirib olishi mumkin. Jinoyat 
ishi bo‘yicha butun ikir-chikirlami bevosita ishda qatnashgan pro­
kuror juda yaxshi biladi.
Chiqarilgan hukmni qonuniy, asoslangan va adolatliligi bevosita 
sud muhokamasida dalillarni tahlil qilishda ishtirok etgan prokurorga 
yaxshiroq m a’lum bo‘ladi. Sudda ishtirok etayotgan prokuror 
protsessual harakatlarni amalga oshirishda butunlay mustaqil bo‘lishi 
lozim. Sud muhokamasi mobaynida o‘z vakolatlarini amalga oshirish 
bosqichida ayblov xulosasini tasdiqlagan prokurorga ham bo‘ysun- 
masligi va o‘z harakatlarini unga tasdiqlatib olmasligi lozimdir. 
Sudlanuvchini aybi isbotlanmasa ayblovdan voz kechish huquqiga 
ega ( 0 ‘zbekiston Respublikasi JPKning 409-moddasi).
Sudda ayblovchi sifatida ishtirok etgan prokurorlar ushbu 
huquqdan ko‘proq foydalanishsa maqsadga muvofiq bo‘lar edi. «Shu 
o ‘rinda bir haqiqatni qayta va qayta ta’kidlashni istardim: barcha 
islohotlarimiz, jamiyatimizni yangilash va demokratiyalashning 
asosiy maqsadi, umuman, barcha sa’y-harakatlarimiz pirovard 
maqsadining o ‘zi inson manfaatlarini qondirishni ta’minlashdir»'.
Davlat ayblovini quwatlagan prokurorga protest kiritish huqu- 
qini berilishi, uning vakolatini kengaytiribgina qolmasdan, uning 
mas’uliyatini ham oshiradi. Sudda ayblovni quwatlash hamda 
prokurorning huquqni muhofaza qilish funksiyasini bajarish sifatini 
ham oshiradi.