Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

2-§.  D o im iy   renta

Fuqarolik  Kodeksining  518-moddasiga  ko'ra,  doimiy  rentani  faqat 

fuqarolar  va  notijorat  tashkilotlari  olishlari  m um kin,  basharti,  bu  hoi 

qonunga  zid  kelmasa  va  ularning  faoliyat  maqsadiga  mos  bo'lsa.

A gar  qonunda  yoki  shartnom ada  boshqacha  tartib   nazarda  tutilgan 

bo'lmasa, doimiy  renta shartnom asi  bo'yicha  ren ta  oluvchining  huquqlari 

Fuqarolik  Kodeksi  518-moddasining  1-qismida  ko'rsatilgan  shaxslarga 

talabd an   voz  kechish  yo'li  bilan  topshirilishi  va  vorislik  bo'yicha  yoki 

yuridik shaxslar qayta tashkil qilinganda boshqa shaxslarga o'tishi mumkin.

K o'p  hollarda  renta  oluvchi  ren ta  obyekti  bo'lgan  m ulkning  egasi, 

m u lk d o ri  bo'ladi.  O luv chinin g  s u b y e k t  yoshiga  y e tm a g an lig i  yoki 

m uom alaga  layoqatsizligi  sababli  shartnom a  ularning  qonuniy  vakillari 

yoki vasiy va homiylari tomonidan ham  tuzilishi mumkin. Bunday hollarda 

shartnom a  bo'yicha  to'lovchi  m ajburiyatlarining  bajarilishini  ham   ular 

nazorat  qilib  turadilar.  Doimiy ren ta   uchinchi shaxslar  foydasiga  tuzilgan 

taq d ird a  uchinchi  shaxs  ren ta   oluvchi  bo'lib  ishtirok  etadi  va  uning 

roziligisiz  shartnom a  bekor  qilinishi  va  o'zgartirilishi  m um kin  emas.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Doimiy  ren ta   shartnomasining  o‘ziga  xos  xususiyatlaridan  yana  biri 

ren ta  oluvchi  huquqlarining  talab d an   voz  kechish  y o ii  bilan  boshqa 

fuq aro  va  n o tijo ra t  tashkilotiga  to p shirilishi  m um kinligi  v a   ush b u  

huquqlarning vorislik bo'yicha yoki yuridik shaxslar qayta tashkil etilganda 

boshqa  shaxsga  o'tishi  mumkinligidir.  Demak,  doimiy  renta  shartnom asi 

subyektlar  doirasida  o'zgarishlar  b oiish i  mumkin.  Agar  ren ta  oluvchi 

fuqaro boisa,  u  ren ta   toiovchining  roziligisiz renta olish huquqini  boshqa 

shaxsga  m eros  qilib  qoldirish  yoki  hadya  qilish  huquqiga  ega  boiadi. 

Notijorat  y u rid ik   shaxslar  ham   b u n d a y   h uquqlardan  foydalanishlari 

mumkin,  lekin  ren ta   olish  huquqining  tijorat tashkilotlariga o‘tkazilishiga 

yo ‘1  qo'yilm aydi.  B ordi-yu,  n o tijo ra t  tashkilotlari  v aq t  o‘tish i  bilan 

tijoratchi  tashkilotga  aylansa  ham   qonun  renta  olish  huquqini  bermaydi. 

Bunday  renta  obyektini  sotib olish  dastlab  renta  to'lovchiga  beriladi,  aks 

holda,  ren ta   oluvchi  re n ta   to'lovchining  shartnom a  bo'yicha  barcha 

xarajatlarni  to'lab,  shartnom ani  bir  tomonlama  bekor  qilish  huquqiga 

ega  bo'ladi.  Shuningdek,  renta  oluvchida  renta  olish  huquqini  boshqa 

shaxsga  o'tkazish  huquqi  ham   saqlanib  qolishi  mumkin.

R enta  to io v c h ila r  sifatida  m uom alaga  layoqatli  b o'lg an  barcha 

fuqarolar va h a r qanday mulk shakliga asoslangan yuridik shaxslar ishtirok 

etishlari  m umkin.

Doimiy ren ta pul bilan toianib, u ren ta to'lash sharti bilan topshirilgan 

m ol-mulkka  o'xshash  mol-mulkni  ijaraga  berishda  qoilaniladigan  mol- 

m ulkdan  foydalanish  haqining  o 'rta c h a   stavkasi  doirasida  shartnom a 

bilan  belgilanadigan  miqdorda,  ren ta   to'lash  sharti  bilan  pul  summasi 

topshirilganda esa Fuqarolik Kodeksning  327-moddasida nazarda tutilgan 

bank  foizining  tegishli  darajada  joriy  etilgan  stavkasi  doirasida  bo'ladi.

S hartnom ada  rentaning  pul  summ asiga  teng  qiymatdagi  ashyolarni 

berish,  ishlarni  bajarish  yoki  xizm at  ko'rsatish  yo'li  bilan  h a m   renta 

to'lash  nazarda  tutilishi  mumkin.

A gar doimiy renta  shartnom asida  boshqacha  tartib  nazarda  tutilgan 

bo'lmasa,  m ol-m ulkdan  foydalanish  haqining  tegishli  stavkasi  yoki  bank 

foizi stavkasi o'zgarsa, to'lanadigan ren ta  miqdori ham  m utanosib ravishda 

o'zgaradi  (FKning  519-moddasi).

Fuqarolik  K odeksining  520-m oddasiga  ko 'ra,  ag a r  shartno m ad a 

boshqacha  tartib   nazarda  tutilgan  bo'lmasa,  doimiy  renta  yilning  h ar  bir 

kalendar  choragi  tugashi  bilan  to'lanadi.

Fuqarolik  Kodeksida  nazarda  tutilgan  qoidada  doimiy  ren ta   yilning 

h a r bir  kalendar choragi (har uch oy) tugashi  bilan to'lanishi belgilangan. 

Am m o bu m u d d at taraflarning kelishuviga muvofiq shartnom ada o'zgacha

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ta rtib d a   h am   begilanishi  m um kin.  D oim iy  re n ta n i  to 'la s h   m u d d ati 

taraflarning kelishuviga muvofiq, h a r oyda yoki yil oxirida yoxud boshida 

ham   to'lanishi  mumkin.

Qonunda  re n ta   obyekti  bo‘lgan  y e r  uchastkasi,  korxo na,  bino, 

inshoot  va  boshqa  obyektlardan  foydalanishda  renta  to ‘lovchiga  hech 

qanday  cheklashlar  yo‘q.  Lekin  ren ta  to'lovchi  renta  predm eti  bo'lgan 

obyektdan  ijara  yoki  qarz  haqidagi  u m u m iy   qoidalarga  am al  qilgan 

holda  foydalanishi  lozim.

Doimiy  rentani  to'lovchi  uni  sotib  olish  yo'li  bilan  b u n d a n   buyon 

renta to'lashdan bosh tortishga haqli. A gar ren ta to'lovchi re n ta  to'lashdan 

bu  tarzda  bosh  tortishini  renta  to'lashni  to'xtatishidan  kam ida  uch  oy 

oldin yoki shartnom ada nazarda tutilganidek, undan ham  a w a lro q  yozma 

ravishda  m a’lum   qilgan  bo'lsa,  bunday  bosh  tortish  haqiqiy  hisoblanadi. 

Agar  shartnom ada  sotib  olishning  boshqacha  tartibi  n azard a  tutilgan 

bo'lmasa,  renta  to'lash majburiyati,  ren ta  oluvchi sotib olish sum m asining 

hammasini  olib  bo'lgunga  qadar  to'xtatilm aydi.

Shartnom aning  doimiy  ren ta  to'lovchi  uni  sotib  olish  huquqidan 

voz  kechishi  to'g'risidagi  sharti  o'z-o'zidan  haqiqiy  emas.

S hartno m ada  doimiy  ren tan i  sotib  olish  huquqini  re n ta   oluvchi 

hayotligida  yoki  sh artn o m a  tu zilg an   p a y td a n   b oshlab  o 'ttiz   y ildan 

oshm aydigan  m u d d at  m obaynida  am alga  oshirib  bo'lm asligi  nazarda 

tutilishi  m um kin  (FKning  521-moddasi).

FKning  522-moddasida  doimiy  ren ta  oluvchi  renta  obyektini  renta 

to'lovchidan  sotib  olishi  mumkin  bo'lgan  holatlar  bayon  qilingan:

1.  Renta  to'lovchi  tomonidan  shartnom a  shartlariga  xilof  ravishda 

to'lov  m uddati  bir  yildan  ortiq  m uddatga  kechiktirilgan  holatda.

2.  Renta  to'lovchi  tomonidan  rentani  to'lash  bo'yicha  m ajburiyatlar 

buzilgan  holatda.

3.  Renta  to'lovchi  tomonidan  ren ta  shartnom asida  belgilangan

miqdor  va  m uddatlarda  to'lanmasligini  keltirib chiqaradigan vaziyat

vujudga  kelsa  yoki  renta  to'lovchi  to'lovga  qodir  em as  deb  topilsa.

4. Renta to'lash sharti bilan topshirilgan ko'chm as m ol-m ulk um um iy 

mulkka  aylangan  yoki  bir  necha  shaxs  o'rtasida  taqsim langan  holatda. 

Masalan:  ren ta   to'lash  sh arti  bilan  topshirilgan  uy-joy  oila  (er-xotin) 

mulkiga  aylansa  yoki  ular  o'rtasida  taqsimlansa.

5.  Shartnom ada  nazarda  tutilgan  boshqa  hollarda.

S h artno m ada  ren ta  oluvchining  ehtiyojlarini  t a ’m inlash  m uhim

aham iyatga  ega  bo'lganligi  uchun  to'lovchi  yuqoridagi  holatlar  bo'yicha 

sotib  olishdan  bosh  tortsa,  shartnom a  bir  tomonlama  bekor  qilinishi  va

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m ulk  ren ta   oluvchiga  qaytarilishi  lozim.

F u q a ro lik   K od eksin in g  521-522-m oddalarida  n azard a  tu tilg a n  

hollarda  doimiy  renta  shartnom ada  belgilangan  bahoda  sotib  olinadi.

R enta  to'lash  sharti  bilan  mol-mulk  haq  evaziga  topshirilgan  doimiy 

ren ta   shartnom asida sotib olish bahosi to‘g‘risida sh art boim aganida sotib 

olish  yillik  renta  toiovlari  summ asiga  mos  bahoda  amalga  oshiriladi.

R enta  to ia sh   sharti  bilan  mol-mulk  tekinga  berilgan  doimiy  renta 

shartnom asida  sotib olish  bahosi  to‘g ‘risida  shart boim aganida  sotib olish 

bahosiga  yillik  renta  to io v lari  summasi  bilan  bir  qatorda  topshirilgan 

m ol-m ulkning o'xshash vaziyatlarda belgilanadigan bahosi ham  qo‘shiladi 

(FKning  523-moddasi).

Fuqarolik  Kodeksining  524-moddasida  doimiy  ren ta  to iash   sharti 

bilan ren ta  toiovchiga topshirilgan mol-mulkning tasodifan nobud boiishi 

yoki  tasodifan  buzilishi  xavfi  qaysi  tarafda  boiishligi  bayon  qilingan. 

Unga  binoan  agarda  m ol-m ulk  doimiy  renta  to ia s h   sharti  bilan  bepul 

topshirilsa,  m ol-mulkning  tasodifan nobud  boiishi  yoki tasodifan buzilishi 

xavfi  re n ta   toiovchi  zimmasida  boiadi,  ya’ni  b unday  holatda  mol-mulk 

nobud b o isa  yoki biron tarzda buzilsa, yuzaga kelgan zararning barchasini 

ren ta   toiovchi  o‘z  zimmasiga  olishi  shart.

A g a r  m ol-m ulk  doim iy  re n ta   to ia s h   s h a rti  bilan  haq  evaziga 

to p s h irilg a n   m o l-m u lk   ta s o d ifa n   nobud  b o ig a n d a   yoki  taso d ifa n  

b u z ilg a n d a   to io v c h i  r e n ta   t o ia s h   m ajb u riy a tin i  tegishli  rav ish d a 

to ‘x tatish n i  yoki  uni  to ia s h   shartlarini  o‘zgartirishni  renta  oluvchidan 

talab  qilishga  haqli.