Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

1 Гражданское право. Под ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. -М., Проспект, 1998, 
12
-
6
.

---

Oldi-sotdi shartnom asi yuqorida ko'rsatilgan subyektlar o'rtasida, 
shuningdek, o'zaro tuzilishi mumkin.
S h a rtn o m a d a ta r a f sifa tid a fu q aro q a tn a s h g a n d a u m uom ala 
layoqatiga ega bo'lishi shart. Binobarin, voyaga yetgan, ya’ni 18 yoshga 
to'lgan va qonunda belgilangan tartibda muomala layoqati cheklanmagan 
h a r qanday shaxs shartnom ada taraf sifatida ishtirok eta oladi. Ayni 
vaqtda, qonun muomala layoqati cheklangan yoki muomalaga layoqatsiz 
fuqarolarning ham oldi-sotdi shartnom asida ta ra f sifatida qatnashish 
holatlarini nazarda tutadi. Masalan, olti yoshdan o'n to 'rt yoshgacha 
bo'lgan kichik yoshdagi bolalar m ayda maishiy bitim lar tuzishga, masalan, 
k ich ik s u m m a d a to v a r la r so tish yoki sotib o lishga (m uzqaym oq, 
chanqovbosdi ichimliklar, qalam , daftar, havo sharlari va sh. k.) haqli 
(FK ning 29-m oddasi 2-qism i 1-bandi). O 'n to 'r t yoshdan o'n sakkiz 
yoshgacha bo'lgan voyaga yetm aganlar o'z ish haqi, stipendiyasi va 
boshqa darom adlari hisobiga tovarlar sotib olish yoxud ularni sotishga 
haqli (FKning 27-moddasi 2-qismi 1-bandi).
FK ning 22-moddasi, 2-qismi va 28-moddada belgilangan tartibda 
to'la m uom ala layoqatiga ega bo'lgan voyaga yetm aganlar ham oldi- 
sotdi shartnom asida sum m asidan q a t’iy nazar, to'la huquqli taraf sifatida 
qatnasha oladilar. Spirtli ichimliklar yoxud narkotik moddalar suiiste’mol 
qilganligi sababli m uomala layoqati cheklangan shaxslar ham mustaqil 
ravishda m ayda m aishiy bitim lar tuza oladilar (FKning 31-moddasi). 
B unday shaxslar, shuningdek, o'n to 'rt yoshdan o'n sakkiz yoshgacha 
bo'lgan voyaga yetm aganlar yirik summadagi oldi-sotdi shartnomalarini 
faq at homiysi, ota-onalari yoki farzandlikka oluvchilar roziligi bilangina 
tuza oladilar.
H ar xil tashkiliy tuzilm alar oldi-sotdi shartnom asida taraf bo'lishlari 
uchun quyidagi ikki talabga javob berishlari shart: birinchidan, bunday 
tuzilm alar yuridik shaxs maqomiga ega bo'lishlari va ikkinchidan, ular 
tuzayotgan oldi-sotdi shartnom asi ularning ta ’sis hujjatlariga zid bo'lmasligi 
lozim.
O d atd a sh a rtn o m a d a sotuvchi sifatida q atn ash ay o tg an shaxsga 
sotilayotgan ashyo m ulk h uquqi asosida tegishli bo'ladi, biroq ayrim
h o llard a sotuvchi sotilay o tg an tovarn in g m ulk do ri bo'lm asligi h am
m um kin. U holda sotuvchining tovarni sotishga bo'lgan huquqi qonun 
yoki shartnom a asosida vujudg a kelgan bo'lishi lozim (masalan, davlat 
korxonasi tom onidan u n g a xo'jalik yuritish h uquqi asosida biriktirib 
qo'yilgan tovarni sotishi yoxud vositachilik (komission) do'konlarida 
tovarlarni sotish).

---

Qonunda bir necha subyektga um um iy mulk huquqi asosida tegishli 
bo'lgan ashyolarni sotishning alohida tartibi belgilangan. M ulkdorlardan 
biri o'z u lu sh in i boshqa sh ax sg a so tg an v a q td a q olg an sh e rik la ri 
sotilayotgan ulushni u sotiladigan n arx da va boshqa ten g shartlarda 
imtiyozli sotib olish huquqiga ega, kim oshdi savdosi orqali sotish hollari 
bundan m ustasno (FKning 224-moddasi). Er-xotinga birgalikdagi um um iy 
mulk huquqi asosida tegishli boigan, nikoh davomida orttirilgan mol- 
mulk ham h ar ikkalasining roziligi asosida sotiladi.
Oldi-sotdi shartnom asi bo'yicha erkin suratda boshqa shaxslarga 
berilishi m um kin boigan, fuqarolik muomalasidan tashqari chiqarilmagan 
h a r qanday ashyolar tovar boiishi mumkin.
Fuqarolik muomalasidan chiqarilgan obyektlar olish-sotish predm eti 
bo'la olmaydi. Sotilishi ham da sotib olinishi m um kin boim agan korxonalar 
va m o l-m u lk tu r l a r i h a m d a g u r u h la r in in g r o 'y x a ti O 'z b e k isto n
Respublikasi Oliy Majlisining 1995-yil 31-avgustdagi 119 - 1-sonli qaroriga
1-ilovada ko'rsatilgan1. Bunga davlat m utlaq mulk huquqi asosida tegishli 
boigan obyektlar, tarixiy-m adaniy va tabiiy meros obyektlari, harbiy- 
texnikaviy mol-mulk; harbiy qu rol-y aro g iar, portlovchi va radioaktiv 
moddalar, um um iy foydalanishdagi avtomobil yoilari, qabriston va shu 
k a b ila r o b y e k tla r kiradi. A yrim o b y e k tla r fu q aro lik m u o m alasid a 
cheklangan harakatda boiadi. Ularni m axsus ruxsat olish asosida sotib 
olish yoki sotish m um kin (masalan, kuchli narkotik dorilar faqat maxsus 
retsept asosida, ro'yxatda qayd etilib sotiladi).
Tovar sifatidagi ashyolar xususiy alom atlar bilan belgilangan ashyolar 
yoxud jismiy alomatlari bilan belgilangan ashyolar yoki ko'chm as mol- 
mulk boiishi mumkin.
V aluta qiy m atlarin i olish-sotish d a v la tn in g v ak o latli q a ro rla ri 
tomonidan belgilangan tartibda am alga oshiriladi. M am lakatim iz ichki 
savdo muomalasida sotilgan tovarlar uchun haq chet el valutasida emas, 
balki um um iy qoida tarzida so'm da am alga oshiriladi. Sotilgan to v ar 
haqini chet el valutasida to'lashga davlatning vakolatli idoralari tomonidan 
belgilangan tartibda va hollardagina yo'l qo'yiladi. Qimmatli qog'ozlami 
olish-sotish, ayrim turdagi oldi-sotdi (chakana oldi-sotdi, tovarlar yetkazib 
berish, energiya t a ’minoti, korxonani sotish, ko'chm as m ol-m ulklarni 
sotish) maxsus belgilangan tartibda am alga oshiriladi.
Oldi-sotdi shartnom asi, agar qonunda boshqacha hoi belgilangan 
boim asa yoki u tovarning xususiyatidan kelib chiqmasa, shartnom ani