Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

2. Pudrat shartnomasida taraflar
P u d ra t shartnom asida ikki tara f - pudratchi va buyurtm achi 
ishtirok etadi. P u d ratch i - ishni bajaruvchi, b u yu rtm achi esa - ish 
bo'yich a to p sh iriq b eru v ch i hisoblanadi. S huningdek, sh a rtn o m a d a
p u d ra tc h i to m o n id an y o rd am ch i p u d ra tc h i ish tiro k etad i. P u d ra t 
s h a r tn o m a s id a h a m b u y u r tm a c h i , h a m p u d r a t c h i h u q u q va 
m ajburiyatlarga ega bo'lganligi sababli bir paytning o'zida h a r ikki taraf 
h a m k re d ito r h a m q a rz d o r s ifa tid a m a jb u riy a t m u n o sa b a tla rid a
qatnashadi.
P u d rat huquqiy m unosabat taraflari (subyektlari) sifatida muomala 
layoqatiga ega fuqarolar, huquqiy holati bo'yicha o'z nom idan mulkiy 
va shaxsiy nom ulkiy huquqlarga ega bo'ladigan va ularni am alga oshirish 
imkoniyatga ega bo'lgan yuridik shaxslar va alohida tarzda o'z vakolati 
doirasida davlat ham ishtirok etadi. Demak, pudratchi yoki buyurtm achi 
bo'lib, fu q a ro lik h u q u q in in g s u b y e k tla ri o'z lay o q a tla ri d o irasid a 
shartnom aviy m unosabatga kirishishlari mumkin. Davlat korxonalari agar 
ta ’sis hujjatlarida belgilangan bo'lsagina pudratchi bo'lib ishtirok etishi 
mumkin.
Buyurtm achi. 
M a’lum b ir ashyoni tayyorlash, ishlab chiqarish 
texnikasiga oid bo'lgan m ahsulot yetkazib berish shartnom asi bo'yicha 
olish i m u m k in b o 'lm a g a n a s b o b -u s k u n a la r va s h u n g a o 'x s h a sh
m ahsulotlarni yasatib olish, m aishiy ehtiyoj uchun buyum lar tayyorlash, 
ashyolarni q ay ta ishlash ham da t a ’mirlash, xom -ashyoga q ay ta ishlov 
b e rish k ab i b ir q a to r to p sh iriq la rn i b e ru v c h i shaxs b u y u rtm a c h i 
hisoblanadi.
B uyurtm achi fuqaro bo'lgan taqdirda, u iste’molchi huquqlaridan

---

foydalanadi. Agar u yakka tadbirkor yoki yuridik shaxs yoxud davlat va 
uning organlari bo'lsa bunday huquqdan foydalana olmaydi.
P u d rat shartnomasida agar fuqaro ish natijasidan foyda olish bilan 
bog'liq bo'lmagan holda, shaxsiy va boshqa m aqsadlarda foydalanish 
uchun buyurtm a bersa u iste’molchi maqomiga ega boiadi. Iste’molchi 
deb, bunday m unosabatlarda, ish natijasidan shaxsiy, oilaviy, uy-ro'zg'or 
va boshqa tadbirkorlik bilan bog'liq bo'lmagan, y a ’ni foyda olishni m aqsad 
qilib q o 'y m ag a n holda fo y d ala n ay o tg a n jism o n iy shax s - fu q a ro
tushuniladi. Hozirgi kunda aholiga ishlar va xizm atlar ko'rsatish sohasi 
rivojlanib bormoqda. Ishlar bajarish va xizm atlar ko'rsatish bilan bog'liq 
m unosabatlarda iste’molchi asosiy o'rinni egallaydi, chunki barcha ish 
va xizmat uning iste’molchisiga, y a’ni buyurtm achisiga qaratiladi. Bu 
m unosabatlar bozorida juda shiddatli “k u rash” ketadi1.
Agar buyurtm achi yakka tadbirkor yoki yuridik shaxs va davlat 
b oisa FK va amaldagi qonun hujjatlariga asosan buyurtm achi maqomini 
qoiga kiritadi. Buyurtm achi ish natijasidan m anfaatdor shaxs. Shu sababli 
ayrim hollarda o'zi topshirig'i asosida ayrim hollarda esa pudratchining 
kasbiy m ahoratiga tayanib m uayyan ishni bajarish bo'yicha topshiriq 
beradi.
Ko'pincha buyurtm achi mutaxasisi boim aganligi sababli pudratchiga 
ishonch bildiradi. B uyurtm achi - iste’molchi b o ig a n hollarda ayniqsa 
“m utaxassis b o im a g a n lik ” qoidasi ko'p qo'llaniladi. Ish natijasid an
qoniqmaslik, h uquq va qonuniy m anfaatlarini paym ol etilish hollari 
“iste’molchi ham isha h a q ” qoidasidan kelib chiqib nizoni hal qilishga 
imkon yaratadi.
Davlat va uning organlari buyurtm achi b o ig an hollar ayrim alohida 
huquqiy tartibotni yuzaga keltiradi. Davlat o'zining ijtimoiy-iqtisodiy, 
siyosiy, huquqiy vazifalarini hal qilish va amalga oshirish uchun m uayyan 
ishlarga nisbatan ehtiyoj sezadi. Lekin davlat o'z ehtiyojlarini bozor 
m u n o s a b a tla r i 
q o n u n i y a t la r ig a
t a y a n g a n
h o ld a
m a ’m u r iy
buyruqbozlikdan voz kechib, pudratchini tanlov asosida tanlab, uning 
im k o n iy atlarin i o 'rg a n g a n hold a fu q a ro lik -h u q u q iy m u n o sa b a tg a
pudratchi bilan teng huquqli taraf sifatida m unosabatga kirishadi. Davlat 
o 'z b u y u r tm a la r in i te n d e r la r , ta n lo v s a v d o la r i o 'tk a z is h o rq a li 
pudratchilarga bermoqda. D avlatning m am lakat ichki m unosabatidagi 
o'ziga xos ishtiroki, ilgari m avjud boigan obyektlam i yangilash, ta ’mirlash,