Toshkent davlat yuridik instituti ekologiya huquqi

XIII BOB. HAYVONOT DUNYOSINI MUHOFAZA QILISH VA 
ULARDAN FOYDALANISHNING HUQUQIY HOLATI. 
 
1§. Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va ulardan foydalanish huquqiy 
holatining tushunchasi va xususiyatlari. 
 
Hayvonot  dunyosi  -  tabiat  boyliklarining  bir  qismi  bo`lib,  jamiyatda,  inson 
hayotida katta ekologik ahamiyatga ega. 
 
Hayvonot  dunyosining  iqtisodiy  ahamiyati  nuqtai  nazaridan  muhim  tabiiy 
resurs,  oziq-ovqat  mahsulotlari,  sanoatbop,  texnikaviy  va  dorivor  xom  ashyo 
hamda boshqa moddiy boyliklar olish manbai ekanligi ma'lum. Shunday ekan uni 
huquqiy  ekologik  muhofaza  qilish  juda  zarurdir.  Bu  ishda  mamlakatimiz 
qonunlari,  O`zbekiston  fuqarolarini  hayvonot  dunyosiga  sohibkorona  va  insoniy 
munosabatda  bo`lish  ruhida  tarbiyalashga,  bu  bebaho  dunyoni  muhofaza  qilish 
hamda samarali va oqilona foydalanishga  yordam bermog`i lozim. 
 
Chunki,  hayvonlarning  O`zbekiston  faunasiga  xos  bo`lgan  talaygina  turlari 
yo`qolib ketish arafasida turibdi, ayrimlari (qulon, turon yo`lbarsi, ola-bula sirtlon 
va  boshqalari)  esa  butunlay  yo`qolib  ketdi.  Shu  boisdan  ham  noyob  va  yo`qolib 
borayotgan  hayvonlarni  huquqiy  ekologik  asosda  muhofaza  qilish  katta 
ahamiyatga ega. 
 
Hayvonot  dunyosi  yer  yuzining  hamma  joyida  mavjud.  Quruqlikda 
yashovchi  hayvonlar  butun  hayvonlar  turining  93  foizini,  suv  hayvonlari  esa  7 
foizini  tashkil  etadi. Umuman  olganda, yer  yuzida  yashovchi hayvonlar turi xatto 
o`simliklar  turiga  qaraganda  4  baravar  ko`p  bo`lib,  taxminan  2  milliondan 
ortiqroqdir. 
 
Shuni  alohida  qayd  etish  lozimki,  butun  jonivorlarning  75  foizi 
hasharotlarga  to`g`ri  keladi.  Hasharotlardan  keyin  malyuskalar  turadi  (8,8  foiz), 
ulardan  keyin  jamiki  umurtqalilar  turadi  (qushlar,  baliqlar,  quruqda-suvda 
yashovchilar,  sut  emizuvchilar).  Umurtqalilar  35600  tur  bo`lib,  bularning  yarmi 
baliqlardir. Sut emizuvchilar esa umurtqalilarning 0,1 qismini tashkil qiladi. 
 
Ma'lumotlarga ko`ra, keyingi 100-150 yil mobaynida hayvonlarning ko`plab 
turlari  yo`qotilib  yuborildi.  Masalan,  1800  yilgacha  sut  emizuvchilarning  33  turi, 
qushlarning  30  turi  yo`q  qilingan  bo`lsa,  undan  keyingi  100  yilda  73  tur  sut 
emizuvchi,  120  tur  qushlar  batamom  yo`qolgan.  Keyingi  50  yilda  esa  hayvonot 
dunyosining undan ham qo`proq vakillari o`q qilib yuborilgan. 

 
O`rta  Osiyo  regioni  o`z  hayvonot  va  o`simlik  olamining  xilma-xilligi  va 
boyligi  bilan  ajralib  turadi.  Masalan,  O`zbekistonda  650  dan  ortiq  umurtqali 
hayvonlar,  shu  jumladan  sut  emizuvchilar  -  99  tur,  qushlar  -  410  tur,  sudralib 
yuruvchilar - 57 tur, suvda va quruqlikda yashovchilarning - 3 turi uchraydi. 
 
Ammo,  shunisi  achinarliki,  O`zbekiston  "Qizil  kitobi"ga  umurtqali 
hayvonlarning nodir va yo`qolib ketish xavfi ostida bo`lgan jami 63 turi va kenja 
turi kiritilgan  bo`lib, ular  orasida 22  tur sut emizuvchi  hayvon, 31  tur qush, 5  tur 
sudralib yuruvchi hayvon va 5 tur baliq bor. 
 
O`zbekiston  Respublikasida  mustaqillikka  erishgandan    so`ng,  iqtisodiy, 
ekologik, geografik va milliy xususiyatlarni hisobga olib bir qator yangi qonunlar 
qabul qilindi. 
 
Shuni  alohida  ta'kidlash  joizki,  hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish 
xususiyati  shundan  iboratki,  ular  asosan  tabiatning  barcha  obyektlari,  boyliklari 
faoliyatining ma'lum mutanosiblikda saqlanishi bilan bog`liq.  
 
Oliy  Majlisning  e'tiborli  faoliyatida  qabul  qilingan,  "Tabiatni  muhofaza 
qilish"  (1992  y.),  "Suv  va  suvdan  foydalanish"  (1993  y.),  "Alohida  muhofaza 
etiladigan tabiiy hududlar" (1993 y.), "Yer osti boyliklari to`g`risida"gi (1994 y.), 
"Atmosfera  havosini  muhofaza  qilish"  (1996  y.),  "O`simlik  dunyosini  muhofaza 
qilish  va  undan  foydalanish"  (1997  y.),  "Hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  va 
undan  foydalanish"  (1997  y.),  "Yer  Kodeksi"  (1998  y.),  "O`rmon  to`g`risida"gi 
(1999  y.)  bir  qator  O`zbekiston  Respublikasining  qonunlari  respublikamizda 
ekologik holatni yaxshilashga xizmat qilmoqda. 
 
Jumladan respublikamizdagi mavjud hayvonot dunyosini muhofaza qilish va 
undan oqilona foydalanish maqsadida, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 
1997 yil 26 dekabrdagi sessiyasida qabul qilingan "Hayvonot dunyosini muhofaza 
qilish va undan foydalanish to`g`risida"gi qonuni katta ahamiyatga ega. 
 
Ushbu  qonun  quruqlikda,  suvda,  atmosferada  va  tuproqda  tabiiy  erkinlik 
holatida  yashaydigan,  O`zbekiston  Respublikasi  hududida  doimiy  yoki  vaqtincha 
turadigan  yovvoyi  hayvonlarni,  shuningdek  ilmiy  yoki  tabiatni  muhofaza  qilish 
maqsadlarida  yarim  erkin  sharoitida  yoki  sun'iy  yaratilgan  yashash  muhitida 
boqilayotgan  hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  va  ulardan  foydalanish 
sohasidagi munosabatlarni tartibga soladi. 
 
Qoraqalpog`iston  Respublikasida  hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  va 
undan foydalanish sohasidagi munosabatlar Qoraqalpog`iston Respublikasi qonun 
hujjatlari bilan ham tartibga solinadi. 
 
Agar  O`zbekiston  Respublikasining  xalqaro  shartnomasida  hayvonot 
dunyosini  muhofaza  qilish  va  undan  foydalanish  to`g`risidagi  qonun 
hujjatlaridagidan  boshqacha  qoidalar  belgilangan  bo`lsa,  xalqaro  shartnoma 
qoidalari qo`llaniladi. 
 
Hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  va  undan  foydalanish  to`g`risidagi 
qonun  hujjatlarining  vazifasi  hayvonot  dunyosining  yashash  sharoitlarini 
ta'minlash,  ularning  xilma-xil  turlarini  hamda  tabiiy  galalari  butligini  va  yashash 
muhitini  saqlash  maqsadida  hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  va  undan 
foydalanish,  uni  tiklash  va  takror  yetishtirish  sohasidagi  munosabatlarni  tartibga 
solishdan iborat. 

 
Mazkur  "Hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  va  undan  foydalanish 
to`g`risida"gi qonunning 3-moddasida "Hayvonot dunyosiga nisbatan mulkdorlik" 
masalasi ko`rsatilgan. Jumladan unga asosan: 
 
Hayvonot dunyosi  davlat  mulki  - umummilliy  boylik bo`lib, undan oqilona 
foydalanilishi lozim va u davlat tomonidan muhofaza qilinadi. 
 
Shunday  ekan,  hayvonot  dunyosi  obyektlariga  nimalar  kirishini  bilib  olish 
zarur. Ushbu qonunning 4-moddasida quyidagicha ta'riflangan. 
 
Hayvonot dunyosi obyektlari quyidagilardan iborat: 
 
kelib  chiqishi  hayvonlarga  mansub  bo`lgan  organizmlar  -  sut  emizuvchilar, 
parrandalar,  sudralib  yuruvchi  hayvonlar,  ham  quruqlikda,  ham  suvda  yashovchi 
hayvonlar, baliqlar, umurtqasizlar va ularning populyatsiyalari; 
 
yovvoyi hayvonlardan tashkil topadigan tabiiy hayvon galalari yoki ularning 
har qanday tudalari; 
 
yovvoyi  hayvonlarning  kamyob  yoki  yo`qolib  ketish  xavfi  ostida  bo`lgan 
turlari; 
 
yovvoyi hayvonlar yashash faoliyatining mahsulotlari. 
 
Ta'kidlash o`rinliki, amaliyotda har doim ham hayvonot dunyosini muhofaza 
qilishga,  undan  oqilona  estetik  maqsadda  foydalanishga  e'tibor  berilmaydi. 
Shuning uchun ham hayvonot dunyosini muhofaza qilishning quyidagi tadbirlarini 
amalga  oshirish  maqsadga  muvofiqdir.  Ushbu  holat  qonunning  30-moddasida  
quyidagicha ko`rsatilgan. 
 
Hayvonot dunyosini muhofaza qilish: 
 
hayvonot dunyosi obyektlarini muhofaza qilish, ulardan oqilona foydalanish 
va ularni takror yetishtirish qoidalari va normalarini belgilash; 
 
hayvonot dunyosidan foydalanishda cheklashlar va taqiqlar belgilash; 
 
hayvonot  dunyosidan  o`zboshimchalik  bilan  foydalanishning  va  undan 
foydalanish borasida belgilangan tartibni boshqacha buzishlarning oldini olish; 
 
hayvonlarning yashash muhiti, ularning urchishi shart-sharoitlari va ko`chib 
yurish yo`llari muhofaza qilinishini tashkil etish; 
 
xo`jalik  va  boshqa  faoliyatni  amalga  oshirish,  transport  vositalaridan 
foydalanish paytida hayvonlar nobud bo`lishining oldini olish; 
 
alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar barpo etish; 
 
kamyob  va  yo`qolib  ketish  xavfi  ostida  turgan  hayvon  turlarini  tutqunlikda 
urchitish; 
 
hayvonlar kasallikka chalinganda, ularning tabiiy ofatlar va boshqa sabablar 
oqibatida nobud bo`lishi xavfi tug`ilganda ularga yordam berish; 
 
hayvonot dunyosini muhofaza qilish tadbirlarini asoslashga qaratilgan ilmiy-
tadqiqotlarni tashkil etish; 
 
hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  bo`yicha  boshqa  tadbirlarni  o`tkazish 
 
yo`li bilan amalga oshiriladi. 
 
Hayvonot  dunyosidan  foydalanuvchi  subyektlar  yuridik  va  jismoniy 
shaxslar,  fuqarolar  hamda  jamoa  birlashmalari  hayvonot  dunyosini  hamda  uning 
yashash muhitini muhofaza qilish sohasida ham e'tiborli huquq va majburiyatlarni 
amalga oshirishlari zarur. Jumladan fuqarolar va jamoat birlashmalari: 

 
hayvonot  dunyosini  va  uning  yashash  muhitini  muhofaza  qilish  tadbirlarini 
amalga oshiradilar; 
 
hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  sohasidagi  davlat  dasturlari  ruyobga 
chiqarilishiga ko`maklashadilar; 
 
ekologiya sohasida jamoatchilik ekspertizasini o`tkazadilar; 
 
jamoatchilik nazoratini amalga oshiradilar; 
 
hayvonot dunyosini muhofaza qilish sohasidagi axborotni qonun xujjatlarida 
belgilangan tartibda oladilar; 
 
hayvonot dunyosiga va uning yashash muhitiga yetkazilgan zararni qoplash 
masalasini qo`yadilar; 
 
qonun  hujjatlariga  muvofiq  boshqa  huquq  va  majburiyatlarni  amalga 
oshiradilar. 
 
Shu  bilan  birga  hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  va  undan  foydalanish 
sohasida davlat boshqaruvini olib borilishi ham katta ahamiyatga ega. 
 
Hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  va  undan  foydalanish  sohasida  davlat 
boshqaruvi 
O`zbekiston 
Respublikasi 
Vazirlar 
Mahkamasi, 
O`zbekiston 
Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish ko`mitasi, O`zbekiston Respublikasi Davlat 
o`rmon  ko`mitasi,  mahalliy  davlat  hokimiyati  organlari  tomonidan  ularning 
vakolatlari doirasida amalga oshiriladi. 
 
Zero,  hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  va  undan  foydalanish  ustidan 
davlat  nazoratini  olib  borish  ham  ushbu  muammo  bilan  bog`liq  ko`pgina 
masalalarni hal etishga yordam beradi. 
 
Hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  va  undan  foydalanish  ustidan  davlat 
nazorati  mahalliy  davlat  hokimiyati  organlari,  O`zbekiston  Respublikasi  Tabiatni 
muhofaza  qilish  davlat  ko`mitasi  tomonidan  qonun  hujjatlarida  belgilangan 
tartibda amalga oshiriladi. 
 
Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish ustidan irodaviy, 
ishlab  chiqarish  va  jamoatchilik  nazorati  qonun  hujjatlariga  muvofiq  amalga 
oshiriladi. 
  
2§. Hayvonot dunyosidan foydalanish huquqi va turlari. Foydalanish 
huquqining paydo bo`lish asoslari. 
 
 
Hayvonot 
dunyosidan 
foydalanish 
huquqi, 
hayvonot 
dunyosidan 
foydalanuvchilarning qonuniy huquq va majburiyatlarini amalga oshirishlari, unga 
amal qilishlari, hayvonot dunyosi davlat mulki -umummilliy boylik sifatida undan 
oqilona  foydalanishlari  va  davlat  tomonidan  muhofaza  qilish  ishlariga  bo`ladigan 
munosabati tushuniladi. 
 
Hayvonot  dunyosidan  foydalanuvchilar  bo`lib  yuridik  va  jismoniy  shaxslar 
hisoblanishi  mumkin.  Foydalanuvchilar  hayvonot  dunyosi  obyektlaridan 
foydalanish  borasida  o`zlariga  tegishli  huquqni  qonun  hujjatlarida  belgilangan 
shartlar va tartibda amalga oshirishlari lozim. 
 
Hayvonot  dunyosi  obyektlaridan  foydalanish  umumiy  va  maxsus 
foydalanish tartibida amalga oshiriladi. 

 
Hayvonot  dunyosi  obyektlaridan  umumiy  foydalanish  jismoniy  shaxslar 
tomonidan  qonun  hujjatlarida  belgilangan  tartib  va  miqdorda  bepul  amalga 
oshiriladi. 
 
Hayvonot  dunyosi  obyektlaridan  maxsus  foydalanish  O`zbekiston 
Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi  belgilangan  tartibda  beriladigan  ruxsatnomalar 
asosida haq evaziga amalga oshiriladi. 
 
Hayvonot  dunyosidan  foydalanuvchilar  qonunda  ko`rsatilgan  huquq  va 
majburiyatlarini  talab  darajasida  amalga  oshirishlari  shart.  Ana  shunday  holatlar 
"Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to`g`risida"gi 1997 yil 
26 dekabrda qabul qilingan qonunning 16-moddasida aniq ko`rsatilgan. 
 
Jumladan,  hayvonot  dunyosidan  foydalanuvchilar:  hayvonot  dunyosi 
obyektlaridan ularni berib qo`yish shartlariga muvofiq foydalanish; 
 
tutib olingan hayvonot dunyosi obyektlariga va ulardan olingan mahsulotga 
nisbatan mulkdorlik huquqiga egadirlar. 
 
Ov qilish yoki baliq ovlash xo`jaligini yurituvchi yuridik shaxslar: 
 
yuridik  shaxslarga  hayvonot  dunyosi  obyektlaridan  belgilangan  normalar 
doirasida foydalanish uchun ruxsatnomalar berishga; 
 
yuridik  va  jismoniy  shaxslar  hayvonot  dunyosi  obyektlaridan  ov  qilish 
maqsadida  belgilangan  normalar  doirasida  foydalanishi  uchun  ular  bilan 
shartnomalar tuzishga; 
 
ov  va  baliq  mahsulotini  qayta  ishlash  hamda  hayvonot  dunyosi 
obyektlaridan buyumlar ishlab chiqarishga; 
 
hayvonot 
dunyosi 
obyektlaridan  ishlab 
chiqarilgan  mahsulot  va 
buyumlardan foydalanish hamda ularni sotishga; 
 
sun'iy  ravishda  yetishtirilib,  tabiiy  yashash  muhitiga  chiqarib  yuborilgan 
hayvon turlaridan foydalanishga haqlidirlar. 
 
Hayvonot dunyosidan foydalanuvchilar: 
 
hayvonot 
dunyosidan 
foydalanishning 
belgilangan 
normalari 
va 
muddatlariga rioya etishlari; 
 
hayvonot  dunyosining muhofaza qilinishini ta'minlashlari; 
 
hayvonot  dunyosidan  tabiiy  galalarining  butligi  buzilishiga  yo`l 
qo`ymaydigan  va  foydalanishga  berib  qo`yilmagan  hayvonlarning  saqlab 
qolinishini ta'minlaydigan usullar bilan foydalanishlari; 
 
hayvonlarning yashash muhiti buzilishiga yo`l qo`ymasliklari; 
 
hayvonlar miqdorini hamda ulardan foydalanish xajmlarini hisobga olishlari; 
 
hayvonot  dunyosini  tiklash  va  takror  yetishtirishga  qaratilgan  tadbirlarni 
amalga oshirishlari shart; 
 
hayvonot  dunyosidan  foydalanuvchilar  qonun  hujjatlarida  belgilangan 
boshqa huquq va majburiyatlarga ega bo`lishlari mumkin. 
 
Shuningdek, hayvonot dunyosidan  foydalanish  turlari va usullarini huquqiy 
holati hayvonot dunyosidan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilishga katta 
yordam beradi. 
 
Hayvonot  dunyosidan  quyidagi  maqsadlarda  belgilangan  huquqiy  normalar 
asosida foydalaniladi: 

1)  Hayvonot  dunyosidan  ilmiy,  madaniy-  ma'rifiy,  tarbiyaviy  va  estetik 
maqsadlarda  foydalanishga  hayvonot  dunyosi  obyektlarini  ularning  yashash 
muhitidan  ajratib  olib  va  ajratib  olmasdan  qonun  hujjatlarida  belgilangan  tartibda 
yo`l qo`yiladi. 
2) Hayvonlarning foydali xususiyatlaridan - tuproq hosil qiluvchilardan, muhitning 
tabiiy  sanitarlaridan,  o`simliklarni  changlatuvchilardan,  shuningdek  hayvonot 
dunyosi  obyektlarining  boshqa  xususiyatlaridan  foydalanish  ularni  yashash 
muhitidan  ajratib  olmasdan  va  ularga  yoki  ular  yashaydigan  muhitga  zarar 
yetkazmasdan amalga oshiriladi. 
3) Hayvonlardan ularning mahsulotlarini olish maqsadida foydalanishga hayvonot 
dunyosi  obyektlarini  yashash  muhitidan  ajratib  olmasdan  va  ularni  nobud 
qilmasdan,  shuningdek  ular  yashaydigan  muhitni  buzmasdan  qonun  hujjatlarida 
belgilangan tartibda yo`l qo`yiladi. 
 
Shuningdek  "Hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  va  undan  foydalanish 
to`g`risida"gi  qonunning  24-moddasiga  asosan:  hayvonot  dunyosi  obyektlarining 
miqdorini tartibga solish kvotalar asosida amalga oshiriladi. Kvotalar O`zbekiston 
Respublikasi  Tabiatni  muhofaza  qilish  davlat  qo`mitasi  tomonidan  hisobga  olish 
ma'lumotlari  va  O`zbekiston  Respublikasi  Fanlar  akademiyasining  xulosalari 
asosida qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tasdiqlanadi. 
 
Hayvonlarning  ayrim  turlarini  muhofaza  qilish  maqsadida  O`zbekiston 
Respublikasi Fanlar akademiyasining xulosalari asosida O`zbekiston Respublikasi 
Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi tomonidan ana shu turdagi hayvonlardan 
foydalanishga yoki foydalanishning ayrim turlariga cheklashlar yoxud taqiqlashlar 
belgilanishi mumkin. 
 
Aholi  sog`lig`ini  saqlash,  qishloq  xo`jalik  mollari  va  boshqa  uy  hayvonlari 
kasalliklarga  chalinishining  oldini  olish,  yuridik  va  jismoniy  shaxslarga  zarar 
yetkazilishining oldini olish, hayvonot dunyosining turlari bo`yicha xilma-xilligini 
saqlab  turish  maqsadida  yovvoyi  hayvonlar  ayrim  turlarining  miqdorini  tartibga 
solish tadbirlari o`tkaziladi. 
 
Ayrim  turdagi  hayvonlar  miqdorini  tartibga  solish  tadbirlari  hayvonlarning 
boshqa  turlariga  zarar  yetkazilishini  istisno  etadigan  va  ularning  yashash  muhit 
saqlanib  qolishini  ta'minlaydigan  usullar  bilan  O`zbekiston  Respublikasi  Fanlar 
akademiyasining  xulosalarini  hisobga  olib  hamda  yer,  suv  va  o`rmon  zahiralarini 
muhofaza  qilishni  amalga  oshiradigan  tegishli  davlat  organlari  bilan  kelishgan 
holda amalga oshirilishi lozim. 
 
Miqdori  tartibga  solinishi  lozim  bo`lgan  hayvon  turlari  va  ularning 
miqdorini tartibga solish tadbirlarini o`tkazish qonun hujjatlarida belgilanadi. 
 
Ushbu  masalaga,  "Hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  va  undan 
foydalanish  to`g`risida"gi  qonunning  17-moddasiga  quyidagicha  e'tibor  berilgan. 
Unga ko`ra hayvonot dunyosidan foydalanish turlari quyidagilardan iborat: 
 
ov qilish; 
 
baliq ovlash; 
 
hayvonot  dunyosidan  ilmiy,  madaniy-ma'rifiy,  tarbiyaviy  va  estetik 
maqsadlarda foydalanish; 
 
hayvonlar faoliyatining foydali xususiyatlaridan foydalanish; 

 
hayvonlardan ularning faoliyati mahsulotlarini olish maqsadida foydalanish. 
 
Qonun hujjatlarida hayvonot dunyosidan foydalanishning boshqa turlari ham 
nazarda tutilishi mumkin. 
 
Hayvonot  dunyosidan  foydalanish  hayvonot  dunyosi  obyektlarini  ularning 
yashash muhitidan ajratib olmasdan amalga oshirilishi mumkin. 
 
Hayvonot  olamidan  foydalanish  huquqi  mustaqil  tartiblar  majmui 
hisoblanib, u ekologik huquqning bir qismidir. 
 
Demak,  hayvonot  dunyosini  huquqiy  ekologik  muhofaza  qilish  va  undan 
foydalanish  deganda  qonunda  belgilangan  va  keng  o`rin  olgan  uning  ekologik 
ahamiyatini  saqlashga,  jamiyatning  iqtisodiy,  ilmiy,  madaniy,  estetik,  tabiiy, 
tarbiyaviy  va  boshqa  ehtiyojlarini  qondirishga  yo`naltirilgan  davlat  va  ijtimoiy 
huquqiy ekologik tadbirlarning uyg`unligi tushuniladi. 
 
Yana  shuni  ham  ta'kidlash  lozimki,  fikrimizcha  hayvonot  dunyosini 
huquqiy-ekologik  muhofaza  qilish  va  foydalanishda,  noyob  hayvonlarni  kelajak 
avlodga saqlab qolish va ko`paytirish uchun xorijiy mamlakatlar, ayniqsa, AQSH, 
Kanada,  Angliya,  Yaponiya,  Fransiya,  Shveysariya  va  boshqa  mamlakatlar 
tajribasidan foydalanishimiz maqsadga muvofiqdir. 
  
3§. Ov qilish va baliq ovlashni huquqiy tartibga solish. 
 
 
Hayvonot  dunyosidan  foydalanish  turi  sifatida  ov  qilish  va  baliq  ovlashni 
huquqiy tartibga solish katta ahamiyatga ega. 
 
"Hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  va  undan  foydalanish  to`g`risida"gi 
qonunning  18-moddasida  ov  qilish  bilan  bog`liq  masalalarning  huquqiy  izohi 
ko`rsatilgan. Jumladan unga asosan: 
 
tabiiy  erkinlik  holatida  yashaydigan  yovvoyi  hayvonlarni  tutish  maqsadida 
izlash, iziga tushish va quvlab borish, tutishga intilish yoki tutish (otish, tutib olish) 
ov qilish deb hisoblanadi. 
 
Ov  sanoat,  havaskorlik  va  sport  maqsadida  olib  borilishi  mumkin,-  deb 
ko`rsatilgan. 
 
Shuningdek,  qonunda  baliq  ovlash  masalasiga  ham  katta  e'tibor  qaratilishi 
lozim. 
 
Baliq va umurtqasiz suv hayvonlarini tutish baliq ovlash deb hisoblanadi. 
 
Baliq ovlash sanoat, havaskorlik va sport maqsadida olib borilishi mumkin. 
 
Ta'kidlash joizki, har qanday vaziyatda ham ov qilish va baliq ovlash uchun 
yuridik  va  jismoniy  shaxslarga  belgilangan  huquqiy  normalar  doirasida  tegishli 
ruxsatnomalar bo`lishi, yana ov qilish va baliq ovlash uchun belgilangan normalar 
doirasida  foydalanish  uchun  ular  bilan  tegishli  shartnomalar  tuzishi,  ov  va  baliq 
mahsulotlarini  qayta  ishlash  hamda  hayvonot  dunyosi  obyektlaridan  buyumlar 
ishlab  chiqish  va  tegishli  joylarga  topshirish  majburiyatlarini  o`z  zimmalariga 
olishlari zarur. 
 
Ta'kidlash  lozimki  mazkur  qonunda  ov  qilish  va  baliq  ovlashning  man 
qilingan usullari ham yoritilgan. 
 
Ov  qilish  va  baliq  ovlashda  umumxavfli  qurollar  va  usullarni  qo`llash  man 
etiladi. 

 
Falokatga uchragan va o`zi uchun  notabiiy  sharoitda  turgan hayvonlarni ov 
qilish man etiladi (20-modda).  
 
Shunisi e'tiborliki ov qilish va baliq ovlash xo`jaligini yuritish uni faoliyatini 
qonuniy takomillashtirish lozim. 
 
Mazkur  qonunning  25-moddasiga  binoan  ov  qilish  va  baliq  ovlash 
xo`jaligini yuritish yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan: 
 
ov  qilinadigan  va  baliq  ovlanadigan  yer-suv  maydonlari  loyihalarining 
davlat ekologiya ekspertizasi; 
 
hayvonlar miqdorini hamda ov qilinadigan va baliq ovlanadigan maydonlar 
holatini hisobga olish materiallari; 
 
hayvonot  dunyosidan  foydalanish  huquqini  beradigan  kvotalar  va 
ruxsatnomalar,  hayvonot  dunyosi  obyektlarini  va  ular  yashaydigan  muhitni 
muhofaza  qilish,  ulardan  foydalanish,  ularni  takror  yetishtirish  tadbirlarini 
o`tkazish to`g`risidagi shartnomalar asosida amalga oshiriladi. 
 
Ov  to`g`risidagi  hamda  ov  qilish  va  baliq  ovlash  xo`jaliklarini  yuritish 
to`g`risidagi  nizom  O`zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi  tomonidan 
tasdiqlanadi. 
 
Qonun  ov  qilish  va  baliq  ovlanadigan  maydonlarni  loyihalashda  ham 
ekologik  holat  va  vaziyat  inobatga  olingan  holda  davlat  ekologik  ekspertizasidan 
o`tkazilishi  maqsadga  muvofiqdir.  Ushbu  qonunga  asosan  quyidagilar  davlat 
ekologik ekspertizasidan o`tkazilishi lozim: 
 
barcha  turdagi  qurilishlar  uchun  maydon  tanlash  materiallari,  amalga 
oshirilishi  hayvonot  olamining  holatiga  yoki  uning  yashash  muhitiga  ta'sir 
ko`rsatishi mumkin bo`lgan rejadan oldingi, loyihadan oldingi va loyiha hujjatlari; 
 
ov qilinadigan va baliq ovlanadigan maydonlarni tashkil etish loyihalari; 
 
hayvonlarni yangi iqlimga moslash va duragaylash ishlarining loyihalari; 
 
hayvonot  dunyosi  va  uning  yashash  muhiti  uchun  xavfli  bo`lgan 
o`simliklarni himoya qilish vositalari. 
 
Hayvonot  dunyosi  obyektlarini  muhofaza  qilish  va  ulardan  foydalanish 
sohasidagi  davlat  ekologik  ekspertizasi  O`zbekiston  Respublikasi  Tabiatni 
muhofaza  qilish  davlat  qo`mitasi  tomonidan  qonun  hujjatlarida  belgilangan 
tartibda amalga oshiriladi (7-modda). 
 
Demak yuqoridagi barcha holatlar ov qilish va baliq ovlashni to`g`ri qonuniy 
yo`lga qo`yishga yordam beradi.