Toshkent davlat transport universiteti S. T. Boltayev, S. I. Valiyev temir yo

 
2.Funksional sxema 
 
O’zaro ulanadigan funksional bloklar tartibi ko’rsatilgan stansiya rejasi 
funksional sxema deb ataladi. 
Ijro etuvchi bloklar guruhi marshrutli terish bloklar guruhining buyruqlarini 
bajaradi, strelkalar holati, seksiyalar bo’shligi, qarama-qarshi va zid 
marshrutlarning bor-yo’qligini nazorat qiladi.
BEM da marshrutlarni qulflash va ajratishda, bloklarga qurilma apparatlarini 
yig’ish uchun funksional tamoyildan foydalanilgan. 14 ta namunaviy blok ishlab 
chiqilgan. Tizimni rivojlantirish jarayonida bazi bloklarning sxemalari qayta 
ishlangan, lekin ularning vazifalari o’zgarmagan. Bundan tashqari yana yangi bloklar 
turlari ham ishlab chiqilgan. 
Ijro etuvchi bloklar guruhing funksional sxemasi berilgan bekat plani asosida 
tuziladi. Ijro etuvchi guruhida quyidagi bloklar qo’llaniladi: 
P-62 – yo’l bloki, har bir stansion yo’l uchun o’rnatiladi. Blokning vazifalari 
quyidagicha: marshrut oxirlarini ajratish qarama-qarshi marshrut o’rnatilishini oldini 
olish va yo’l holatini nazorat qilish. Yo’l holatini nazorat qilish blokka yo’l relesini 

---

qaytaruvchisini o’rnatish orqali amlga oshiriladi, blok 
C h K S , I K S , C h I , N I ,
O K S , C h K M , NKM,
P relelaridan tashkil topgan. 
SP-69 (SP-62, SP-65) – har bir strelkali yo’l uchastkasi uchun o’rnatiladi. Blok vazifalari: strelkali yo’l 
uchastkalariga kiruvchi strelkalarni qulflash, ajratish va bekor qilish; shu seksiyadan o’tuvchi marshrutlar 
uchun himoyalangan strelkalarni qulflash, ajratish va bekor qilish, qarama-qarshi marshrut svetoforini 
taqiqlovchi holatga o’tkazish. Blokda strelkali yo’l uchastkasining qaytaruvchisi o’rnatiladi, bu bilan EM 
avtomatlari sxemalarida strelkali seksiya holatining nazorati amalga oshiriladi. .Blokda 
K S , 1 M , 2 M ,
3 , R I , R , S P
relelari bor. 
UP-65 (UP-62) – stansiya bo’g’izidagi har bir uchastka yo’llari (strelkasiz 
uchastka) uchun o’rnatiladi. Uchastka yo’llarida strelka bo’lmaydi lekin unda ham 
qulflash va ajratish vazifalari mavjud. Bu poyezdli marshrutda seksiyalarning ketma-
ket ajralishi imkonini yaratadi. Manevrli marshrutlarda UP-65 bloki marshrutlarning 
oxirlarini ajratadi va qarama-qarshi manevr marshrutlarni o’rnatilib qolishining oldini 
oladi.
1 K C , 1 M , 2 M , 1 K M , 2 K M , R I , R , P 1
relelaridan tashkil topgan.
 
PS – strelkani ishga tushuruvchi. SP yoki VSP turidagi elektr yuritmalar bilan 
jihozlangan strelkalar uchun o’rnatiladi. Blokning vazifasi strelkani taminot 
manbasiga ulash va strelka holatining datchiklarining nazoratini amalga oshirish. 
Taminot manbasi turi va usuliga qarab bloklar strelkani ikki simli boshqarish 
sxemasida batareyli (PS-110, PS-110A, PS-110M) va batareysiz (PS-220, PS-
220A, PS-220M) ko’rinishda; hamda strelkani besh simli boshqarish sxemasida 
(PST) yig’iladi. Strelkani ikki simli boshqarish sxemasida yig’ilgan bloklarda, bir 
blokda ikki komplekt bo’ladi. Shu sababli ikkita strelka uchun bitta blok qo’llaniladi. 
C (CO, CC) – strelka uchun (yakkalik strelkali, juftlik strelkalari). Har bir 
yakkalik svetofor uchun o’rnatiladi. Juftlik strelkalar uchun ikkita C blok o’rnatiladi. 
Blokning vazifasi stansiya plani bo’yicha ulanadigan elektr zanjirlarni – strelka holati 
bo’yicha, nogabarit seksiyalarning bo’shligi, qo’riqlanuvchi strelkalarning holatiga 
qarab – kommutatsiya qilish,
P K , M K , V Z
relelaridan tashkil topgan. 
 
M I – ikkita strelkali yo’l uchastkalarinig chegarasida joylashgan yakkalik 
manevr svetofori bloki. Blokning asosiy vazifalari: bir yo’nalishdagi manevr 
marshrutlarining boshi va oxirini ajratish, svetoforni boshqarish, marshrutni ajratish 
va bekor qilish shartlarini taminlash,
K S , N , K M , S , O T , I P ,
O relelaridan 
tashkil topgan. 
M II – tupikdan chiqish manevr svetofori yoki stvorda o’rnatilgan svetoforlarning 
bloki. Blokning asosiy vazifalari: turli yo’nalishdagi marshrutlarning boshi va oxirini 
aniqlash, svetoforni boshqarish, marshrutni ajratish va bekor qilish shartlarini 
taminlash. 
M III – Strelkasiz uchastka yoki chiqish svetofoti yo’q qabul qilish-jo’natish yo’li 
manyovr svetoforining bloki. Blokning vazifalari: manevr marshrutlarining boshini 
aniqlash, svetoforni boshqarish, marshrutni ajratish va bekor qilish shartlarini 
taminlash.
VD-62 – birlashtirilgan svetoforni (chiqish, marshrutli, ishlab chiqarish 
transporti) boshqarishdagi qo’shimcha blok. Blokning vazifalari: bir yo’nalishdagi 
poyezd va manevr marshrutlarining boshini ajratish, marshrutni ajratish va bekor 
qilish shartlarini taminlash. VD-62 blokini ishlab chiqilishining asosiy sababi 
birlashtirilgan svetoforni boshqarishning funksional uzellarining qurilmalari bir 
blokni ichiga sig’maganligidir, Ch, ChD- 
KS, 3, OT, KM, N, IP 
relelaridan tashkil 

---

topgan. 
BI – birlashtirilgan svetoforni boshqarishdagi funksional uzelning asosiy bloki . 
Blokning vazifasi svetofor yonishini boshqarish va lampochkalar ishlayotganini 
(ipini) tekshirish. Blok yashil, sariq, qizil, oq ranglar signallashtirilishini amalga 
oshira oladi, shu sababli uni marshrutli va peregonda yarim avtoblokirovka yoki 3 
ishorali avtoblokirovka qo’llanilganida chiqish svetoforini boshqarishda ishlatish 
mumkin. 
BII – bu blokning ham vazifalari huddi BI bloknikidek. Farqi shundaki BII bloki 
ikkita sariq yoki ikkita yashil ranglar uchun qo’shimcha signallashtirishni amalga 
oshiradi. Ikkita yashil rang bilan qo’shimcha signallashtirilgan variantida blok 
stansiya bo’g’izidan chiqishda ikkita peregon mavjud bo’lgan chiqish svetoforini 
boshqarish uchun qo’llanilishi mumkin, bu ikki peregonlarning birida yarim 
avtoblokirovka boshqasida uch ishorali avtoblokirovka. Ikkita sariq rang bilan 
qo’shimcha signallashtirilgan variantida esa har qanday birlashtirilgan svetoforning 
marshrutida strelkadan og’ib o’tish mavjud bo’ladigan bo’lsa. 
BIII – bu blokning ham vazifalari huddi BI bloknikidek. BIII blokning farqi 
shundaki, unda bir vaqtda sariq va yashil ranglar signallashtirilishi amalga oshiradi. 
Bunday svetoforlar to’rt ishorali avtoblokirovka bilan jixozlangan peregonga 
chiqishni ta’minlovchi marshrutlarni chegaralashda ishlatiladi.