Toshkent davlat transport universiteti iqtisodiyot fakulteti

Jamiyatda har hil turdagi xo’jalik vositalari mavjud. Foydalanishdagi xo’jalik vositalarining 01.01.2021 yil holatiga qoldig’i 2 044 893.89 so’mni tashkil qiladi. (Ma’lumot ilova qilinadi).

3. 
   Korxonada qo’llaniladigan buxgalteriya hisobi hisobvaraqalari rejasi
   

Birinchi prezidentimiz I.Karimov O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining „ 2002- yilda respublikani ijtimoiyiqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2003- yilda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning asosiy yo‘nalishlari“ga bag‘ishlangan majlisida qilgan ma’ruzasida boshqaruvni soddalashtirish, yuqoridan turib o‘rinsiz ko‘rsatma va buyruqlar berishga chek qo‘yishga alohida e’tibor bergan edi.
Boshqaruvni soddalashtirish, o‘z navbatida, unumsiz xarajatlarga yo‘l qo‘ymaslik, mahsulot sifatini oshirish va arzonlashtirish buxgalteriya hisobida o‘z ifodasini topadi.
Respublikamizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishda, ishlab chiqarishni boshqarishda buxgalteriya hisobini to‘g‘ri tashkil etishda schotlar rejasi alohida ahamiyat kasb etadi.
Buxgalteriya hisobi schotlar rejasining asosiy vazifasi amalga oshirilgan xo‘jalik muomalalarini tartibga solish, mablag‘lar harakatidagi o‘zgarishlarni turlari bo‘yicha umumlashtirib berishdir. Schotlar rejasi yordamida amalga oshirilgan har bir muomala mablag‘larning joylashishiga, ularning tashkil topish manbalariga ta’siri o‘rganiladi va ularning holati bo‘yicha umumlashtirilgan ma’lumotlarni olish imkoniyati yaratiladi.
Korxona xo‘jalik faoliyatidagi iqtisodiy o‘zgarishlarni to‘liq yoritib berishda, nazariy ishlarning samarasini oshirishda, mulkning to‘liqligini ta’minlashda to‘g‘ri joriy qilingan schotlar rejasi alohida ahamiyatlidir.
Hozirda O‘zbekiston Respublikasida korxonalarning moliya-xo‘jalik faoliyatida buxgalteriya hisobining schotlar rejasi 2002- yil 23-oktabrda joriy qilingan bo‘lib, uni joriy qilish mulk shaklidan qat’i nazar, barcha korxona va tashkilotlar uchun belgilangandir. Amaldagi schotlar rejasi to‘qqiz bo‘limdan tashkil topgan bo‘lib, har bir bo‘limga kiritilgan schotlar tegishli mablag‘lar harakatini, ularning manbalarini hisobga olish uchun belgilangandir.
Schyotlar ikkiga ajratiladi:
1. Aktiv schyotlar – xo’jalik mablag’larini aks ettiruvchi schyotlar.
2. Passiv schyotlar – xo’jalik mablag’larini tashkil topish manbalarini aks ettiruvchi schyotlar.
3. Tranzit schetlar
Aktiv va Passiv schyotlarini tuzilishi qo’yidagi sxema orqali aks ettiriladi.

Debet Aktiv Kredit Debet Passiv Kredit

+ – – +

Yuqorida ko’rinib turganidek, xar ikkala turdagi schyotlarning xam debet va kredit tomonlari mavjud. Farq shundaki, aktiv schyotlarning debetida ko’payish, kredit schyotlarda esa kamayish aks ettiriladi.
Passiv schyotlarda esa aksincha, debet tomonida kamayish kredit tomonida esa kupayish aks ettiriladi.
Ma’lumki, schyotlar oy boshiga ochiladi. Bu vaqtda mablag’ va ular manbalari mavjud bo’lib, ular oy boshiga qoldiq deb ataladi.
Oy davomida xo’jalik jarayoni natijasida mablag’lar va ular manbalari xarakati(kupayishi, kamayishi) oborot deyilib, ularni debet yoki kredit tomondaligiga kura, debet oborot kredit oborot deb ataladi.
Aktiv schyotlarda debet oboroti oy davomida mablag’lar kirimini, kredit oboroti esa, mablag’lar oy davomida kamayishini bildiradi.
Passiv schyotlardagi debet oboroti oy davomida mablag’ tashkil topish manbasi kamayishini, kredit oboroti esa oy davomidagi manba ko’payishini bildiradi.