Toshkent davlat texnika universiteti tasdiqlayman

Bakteriyalarning harakatlanishi. Bakteriyalar xivchinlari yordamida harakatlanadi. Xivchinlar protoplazmatik ipdan iborat. Ular bakteriyaning tanasiga qaraganda 20 baravar kalta boʻladi. Ba’zi bakteriyalarning (jumladan, nitrozomonas yavanenzisning) xivchini tanasiga nisbatan 50 baravar uzun boʻladi.
Spiroxetalar harakatlanganda tanasini bir tekis tebrantiradi. Achitqi zamburugʻlari bir joyning oʻzida harakatlanadi, ya’ni oʻrnini almashtirmaydi.
Bir joydan ikkinchi joyga siljish tezligi turli bakteriyalarda turlicha boʻladi: koʻpchilik bakteriyalar bir sekund ichida oʻz tanasi uzunligiga teng keladigan masofani bosib oʻtadi. Ba’zilari, jumladan, vabo (xolera) vibrioni bir sekundda oʻz tanasi uzunligiga nisbatan 15 baravardan ortiq masofaga siljiydi (tanasining uzunligi 2 mkm, bir sekundda oʻtgan masofasi esa 30 mkm ga yaqin boʻladi).
Bakteriyalarning xivchini hujayrada turlicha joylashadi: monotrix xivchin-bakteriya hujayrasining faqat bir tomonida bitta xivchin boʻladi; lofotrix xivchin-bakteriya hujayrasining bir tomonida bir nechta xivchin boʻladi; amfitrix xivchin-bakteriya hujayrasining ikki tomonida bir nechtadan xivchin boʻladi; peritrix xivchin-bunda xivchinlar bakteriya hujayrasining hamma tomonini oʻrab oladi. Monotrix va lofotrix xivchinli bakteriyalar toʻgʻri chiziq boʻylab, amfitrix xivchinli bakteriyalar odimlab, peritrix xivchinli bakteriyalar esa yumalab harakatlanadi(8-rasm).

8 – rasm. Xivchinlanish tiplari:
a – monotrixlar; b – lofotrixlar; v – peritrixlar.


Bakteriyalarning xivchinini koʻrish uchun ultramikroskop va maxsus boʻyoqlar ishlatiladi. Xivchini tekshiriladigan bakteriya kumush tuzi eritmasida saqlanib, soʻngra unga formaldegid bilan ta’sir qilinadi. Bu eritmalar ta’sirida xivchinlar qora rangga kiradi.
Harorat, zaharli moddalar va hayot jarayonlarida paydo boʻladigan boshqa birikmalar ta’sirida bakteriyalarning harakatlanishi tezlashishi yoki sekinlashishi mumkin.