Toshkent davlat texnika universiteti tasdiqlayman

Mikroorganizmlar oʻzlashtiradigan azotli va boshqa organik va mineral birikmalar. Eng qulay azot manbai ammoniy tuzlaridir. Ba’zi prokariotlar molekulyar azotni qaytarish xususiyatiga ega, boshqalari azotni aminokislotalardan oladi.
Oltingugurt hujayrada sulfgidril guruhlar sifatida uchraydi. Koʻpgina mikroorganizmlar oltingugurtni sulfatlarni qaytarib oladi. Ba’zilari esa vodorod sulьfid yoki sisteinni oltingugurt manbai sifatida ishlatiladi.
Fosfor. Nuklein kislotalar, fosfolipidlar, kofermentlar tarkibiga kiradi. ATF, ADF tirik organizmlar tomonidan energiyani akkumulyasiya qilishda ishlatiladi. Fosforsiz mikroorganizmlar rivojlanmaydi. Fosforning eng yaxshi manbai ortofosfor kislotasining tuzlaridir.
Kaliy hujayraning uglevod almashinuvida katta rol oʻynaydi.
Magniy qirmizi va yashil bakteriyalardagi bakteriyaxlorofilli, sianobakteriyalar xlorofillari tarkibiga kirali. Undan tashqari, koʻpgina fermentlarning faollovchisi boʻlib ham xizmat qiladi. Kaliy va magniy elementlarining manbalari sifatida, ularning tuzlari xizmat qiladi.
Kalsiy azotobakter, klostridium kabi azot oʻzlashtiruvchi mikroorganizmlarning azot oʻzlashtirishda muhim rol oʻynaydi. Uning manbai kalsiyning suvda eriydigan tuzlaridir.
Temir elementi almashtirib boʻlmaydigan elementlar qatoriga kiradi. Chunki u fermentlarning kofermentlari qismida (gemin), sitoxromlar va hokazolarda uchraydi. Uning manbai temirning oltingugurtli tuzlaridir.
Mikroelementlar mikroorganizmlar tanasida kam boʻlsa ham, zarur elementlardan hisoblanib, idora vazifasini bajaruvchi oqsil va boshqa moddalar tarkibiga kiradi.
Oziqa moddalarning mikroorganizm hujayrasiga oʻtishi. Suvda erigan oziqa moddalari bakteriya hujayrasiga har xil usullar yordamida kiradi. Hujayraga ularning oʻtishida hujayra devori barʻerlik (toʻsiq) vazifasini bajarsa, sitoplazmatik membrana faol tanlovchi rolini oʻynaydi Moddalar hujayraga passiv diffuziya orqali, konsentratsiyalar farqi (noelektrik moddalar boʻlsa) yoki elektr potensiallari farqi boʻyicha (sitoplazmatik membrananing ikki tomonida elektr potensiallar farqi) mavjud boʻlsa oʻtadi. Moddalar transporti osonlashgan diffuziya orqali konsentratsiyalar farqi mavjud sharoitda energiya sarflanmay ham yuz berishi mumkin. Yana ikkinchi tipi faol transport, moddalar hujayra ichiga konsentratsiya gradientiga qarshi yoʻnalishda ham kiradi. Unda ATF sarflanadi. Bu mexanizm moddalarning muhitdagi konsentratsiyasi kam boʻlganda ishlatiladi. Bakteriya hujayrasida permeaza fermenti molekulalari boʻlib, ular hujayraga moddalarni olib kirishda xizmat qiladi. Birgina E. coli tayoqchasida 8000 ta permeaza fermenti mavjud.
Shakar moddalarining hujayraga oʻtishida, avvalo ular hujayra tashqarisida ferment yordamida fosforlanadi, soʻngra sitoplazmaga oʻtadi.