Toshkent davlat texnika universiteti elektronika va avtomatika fakulteti elektron apparatlarni ishlab chiqarish yo

NAZARIY QISIM

1. SUMMATORLAR VA SUMMATORLARNING TSNIFLANISHI

Ikki son xonalarini jamlash amalini bajaruvchi EHM uzeli summator deb ataladi. Summatorlarni quyidagi belgilari bo‘yicha tasniflash mumkin:

1) bir xonali sonlarni jamlash usuli bo‘yicha kombinatsion va to‘plovchi summatorlar;
2) bir xonali sonlarni jamlash sxemasidagi kirish yo‘llari soni bo‘yicha: ikki kirish yo‘lli bir xonali (yarim summatorlar) va uch kirish yo‘lli bir xonali summatorlar;
3) ko‘p xonali sonlarni jamlash usuli bo‘yicha: ketma-ket va parallel summatorlar;
4) sanoq tizimining asosi va qabul qilingan kodlash usuli bo‘- yicha: ikkilik, uchlik, o‘nlik va ikkilik-o‘nlik summatorlar;
5) ko‘chirish zanjirini tashkil qilish usuli bo‘yicha: ketma-ket, bir boshdan, bir vaqtda, guruhli, shartli ko‘chirishli va ko‘chirish qiymati signalini xotirada saqlovchi summatorlar.
Biz yuqorida sanab o‘tgan summatorlarning har biri ma’lum ma’noda o‘zining yutuq va kamchiliklariga ega.
Ushbi Kurs loihasida 4 razriyadli summator loihalashni ko’rib chiqamiz. Bu ishda Electronics Workbench Multisim dasturi yordam beradi

2. SUMMATORLARNING ISHLASH PRINSIPI

Summatorlarda ikkilik sonlarni qo‘shish deganda ikkita x (x1, x2, ..., xn) va y (y1, y2, ..., yn) qo‘shiluvchilarning o‘zaro qo‘shilishi natijasida s (s1, s2, ..., sn) yig‘indining hosil bo‘lishi tushuniladi. Qo‘shish jarayonida sonlarning xonadagi qiymati quyidagi qonuniyat asosida hosil bo‘ladi:

bu yerda: Si – i-razryadda (xonada) hosil bo‘lgan yig‘indi; Pi–1 – oldingi kichik razryaddan keyin kelgan ikkilik kod; Pi – keyingi katta razryadga o‘tadigan ikkilik kod; q – sanoq tizimining asosi.

3. SUMMATORLARNING LOIHALANISHI

Summator assosiy 3 ta mantiqiy elementlardan va 3 ta qo’shmcha bazaviy elementlardan tashkil topadi buelementlarni quyida izohlab o’taman .

2.1-rasm. YOKI EMAS" (XOR)
"YOKI EMAS" (XOR) elementi kirish tomonida qo'shimcha kavisli chiziqli "yoki"(OR) ga o'xshaydi, quyidagi rasmda - "yoki"(OR) kabi, faqat "1" o'rniga "0" yoziladi.

"Yoki emas" (ornot) elementining xaqonilik jadvali 1-Jadval.

2.2-rasm . "VA" (AND)
"VA" (AND) - kiritilgan ma'lumotlar bo'yicha birlashma yoki mantiqiy ko'paytirish amalini bajaradigan mantiqiy element. Ushbu element 2 dan 8 gacha (ishlab chiqarishda eng keng tarqalgan "VA" elementlari 2, 3, 4 va 8 kirishli) kirish va bitta chiqishga ega bo'lishi mumkin.
Turli xil kirish soniga ega "VA" mantiqiy elementlarining belgilari rasmda ko'rsatilgan. Matnda u yoki bu kirish soniga ega mantiqiy "VA" elementi "2I", "4I" va boshqalar sifatida belgilanadi - "VA" ikkita kirishli, to'rtta kirishli va hokazo.
“VA” elementinig xaqonilik jadvali 2-Jadval.



2.3-rasm."YOKI"(OR)
"YOKI"(OR) - kiritilgan ma'lumotlarga ajratish yoki mantiqiy qo'shish operatsiyasini bajaradigan mantiqiy element. U, xuddi "VA"(AND) elementi kabi, ikkita, uch, to'rt va hokazo kirish va bitta chiqish bilan mavjud. Turli xil kirish soniga ega "YOKI"(OR) mantiqiy elementlarning belgilari rasmda ko'rsatilgan.

"YOKI"(OR)-elementinig xaqonilig jadvali 3-Jadval.

2. 4-rasm. Manba 2.5-rasm. Lampa tester

2.6-rasm. Kalit

4.