|
Toshkent Davlat Sharqshunoslik Universititeti
Xitoyshunoslik fakulteti
Kechki 2 Kurs Xitoy ingliz guruhi talabasi
Toshpo’latov Sardorning
mamlakatshunoslik fanidan
Oraliq nazorat ishi
Oraliq nazorat
Savollar:
Xitoyning ma’muriy hududiy bo’linishiga umumiy tasnif bering.
Tan imeriyasi davrida Xitoy
Taypin qo’zg’aloni
Xitoyning ma’muriy hududiy bo’linishi
XXR Konstitutsiyasi XXRni ma'muriy bo'linishning quyidagi uch bosqichli tizimini e'lon qiladi. Hozirgi vaqtda Xitoyning ma'muriy-hududiy birliklari tarkibiga 23 ta viloyat, 5 ta avtonom viloyat, 4 ta markaziy shahar va 2 ta maxsus ma'muriy viloyat kiradi.
Viloyatlar. Provinsiyalar Xitoyning ma'muriy-hududiy bo'linishining eng yuqori darajasidir. Xitoyning viloyatlarga bo'linishi Yuan sulolasi (mil. Avv. 1271–1368) ga to'g'ri keladi. Hozirgi vaqtda Xitoyda 23 ta viloyat mavjud (geografik joylashuviga qarab): Xitoyning shimoli-sharqida - Xeylongjiang, Jilin va Lyaoning; Shimoliy Xitoyda - Xebey, Shansi; Sharqiy Xitoy, Jiangsu, Zhejiang, Anhui, Fujian, Shandong, Tayvan va Jiangxida; Markaziy Xitoyda - Xenan, Xubei, Xunan; janubiy Xitoyda - Guangdong, Xaynan; Xitoyning janubi-g'arbiy qismida - Sichuan, Yunnan, Guizhou; Xitoyning shimoli-g'arbiy qismida - Shaanxi, Tsinghai va Gansu. 720 ming kvadrat metrdan ortiq maydonga ega bo'lgan Tsinghai provinsiyalari orasida. km eng katta va Xainan, atigi 34 ming kvadrat metr maydonga ega. km - eng kichigi. Henan viloyati aholisi eng ko'p, 110 million kishi. Guangdong viloyati iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan viloyat hisoblanadi va 2011 yilda uning yalpi ichki mahsuloti dunyoda 13-o'rinni egallagan Avstraliyaga qaraganda 1,3 trln. AQSh dollarini tashkil etdi.
Xitoyda 5 ta avtonom viloyat mavjud: Ichki Mo'g'uliston avtonom viloyati, Shinjon-Uyg'ur avtonom viloyati, Guansxi Zhuang avtonom viloyati, Ningxia Xui avtonom viloyati va Tibet avtonom viloyati, bu mamlakatning umumiy maydonining 46 foizini tashkil etadi. Avtonom rayonlar - bu Xitoyning milliy ozchiliklarining ixcham yashash joylari, ularda tegishli mahalliy davlat hokimiyati organlari yaratilgan.
Tan sulolasi davrda Xitoy
Tang — oʻrta asrlarda Xitoyda mavjud boʻlgan markazlashgan davlat va sulola (618—907). "T." atamasi — magʻrurlanish, tasodif maʼnosini anglatadi. Asoschisi — Li Yuan (566— 635) boʻlib, Gaozu nomi bilan taxtni boshqargan (618—626). Tan davlatining tashkil topishi 610 yil Xitoyda Suy sulolasiga qarshi boshlangan xalq qoʻzgʻoloni bilan bevosita bogʻliq. Yirik amaldorlar fursatdan foydalanib taxtni egallashga intilgan. Ulardan Shansi oʻlkasining rahbari Li Yuan turkiy qavmlar bilan yaqin boʻlgani uchun katta salohiyat va imkoniyatga ega boʻlgan. U 3 nafar oʻgʻillari bilan turkiy qavmlar yordamida Suy sulolasini himoya qilish bahonasida poytaxt Chanʼan (hozirgi Sian)ga kirib olgan va oʻzini imperator deb eʼlon qilib, oʻz hokimiyatini Tan deb atagan. 630 yildan Tan faol tashki siyosat yurgiza boshlagan va dastavval Buyuk ipak yoʻlini qoʻlga kiritishga xarakat qilgan. 640 yil Turfon (Gavchan) davlatiga hujum qilib uni yoʻq qilgan, soʻnga Sharkiy Turk xoqonligi, Uygʻur xonligi va Gʻarbiy turk xoqonligi kabi davlatlar bilan urush olib borgan. Bu urush jarayonida Tan ular oʻrtasidagi ziddiyatlardan toʻla foydalanish va biri bilan doʻstlashib, ikkinchisini yoʻqotish, ularni ichidan zaiflashtirib, soʻnggi (pirovard) gʻalabani qoʻlga kiritish amaliyotini qoʻllagan. 645—668 yillarda Tan Koreyani tobe etgan, soʻng Manjuriyadagi moxe va kidon qabilalari hokimiyatini tugatgan. 747 yil Tan armiyasi hozirgi Qirgʻizistonning Toʻqmoq (Suyob, Suyyo) viloyatiga, 748 yil Pomirdagi Kichik Bolurga (Syao Boli), 750 yil Shosh (Toshkent) ga qujum qilgan, Shosh hukmdori oʻldirilgan, uning oʻgʻli arablardan madad soʻrashga majbur boʻlgan. 751 yildagi Talas jangida Tan armiyasi tormor keltirilgan. Shundan soʻng Tan imperiyasining Markaziy Osiyodagi faoliyatiga chek qoʻyilgan. Mamlakatda ijtimoiy iqtisodiy ahvol yomonlashgan, ketma-ket xalq qoʻzgʻolonlari sodir boʻlishi ichki siyosiy tanazzulni kuchayishiga va Tan imperiyasini 15 ta mayda hokimliklarga boʻlinib ketishiga olib kelgan.
3. Taypin qo’zg’aloni
Taypin qoʻzgʻoloni - Xitoydagi Sin sulolasiga qarshi koʻtarilgan dehqonlarning eng yirik qoʻzgʻoloni (1850—1864). Unga Xun Syutsyuan, Yan Syutsin va boshqa boshchilik qilgan. 1850 yil yozida Szintyan (Guansi viloyati)da boshlangan. Taypin qoʻzgʻoloni dastlab lokal xarakterga ega boʻlgan. Qoʻzgʻolonga puxta tayyorgarlik koʻrilgan, qatʼiy intizomga boʻysungan armiya tuzilgan. Qoʻzgʻolonchilar Yanszi vodiysida "Samoviy moʻlkoʻllik davlati" ("Taypin tyango") barpo etganlar. Markazi Nankin shahri boʻlgan (1853). Qoʻzgʻolonchilar soni 20—30 mingdan 300—500 minggacha yetgan. Qoʻzgʻolon rahbarlari Xitoyda ishlab chiqarishva isteʼmodda barchaning tengligiga asoslangan utopik agrar dasturni eʼlon qilishgan. 1853 yil mayda qoʻzgʻolonchilar Pekinga yurish qilgan, biroq 1855 yil mayda ular hukumat qoʻshini tomonidan tormor keltirilgan. 1853—56 yillarda Markaziy Xitoyda qoʻzgʻolonchilar gʻalabaga erishib katta hududlarni egallashgan. Biroq 1856 yildan qoʻzgʻolon rahbarlari oʻrtasida kelishmovchilik vujudga kelishi oqibatida qoʻzgʻolonchilar safi zaiflashgan. Sin hukumati Angliya va Fransiya yordamida 1864 yil qoʻzgʻolonni bostirgan
Do'stlaringiz bilan baham: |
