Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti sharq mamlakatlari iqtisodiyoti, siyosati va turizm fakulteti mavzu: zamonaviy xalqaro munosabatlarda xitoyning markaziy osiyodagi manfaatlari

Xitoy uchun ShHT pozitsiyasi va uning asosiy funktsiyalari quyidagi uchta jihatga asoslangan bo'lishi kerak:

Chegara barqarorligini ta'minlash va Yevrosiyoda Xitoy uchun bufer xavfsizlik zonasini yaratish;

Xitoy millatini rivojlantirish uchun mintaqaviy iqtisodiy hamkorlikni rag'batlantirish;

Xalqaro maydonda Xitoyning strategik ustunligini taminlash.

Rossiyaning ShHT doirasida Xitoy-Rossiya munosabatlarini o'rnatish tashkilotiga yondashuvining ahamiyati.

Sun Chjuanji: "Bir Kamar va Bir yo'l" tashabbusini yaratish kontekstida Xitoy va Yevroosiyo mamlakatlari o'rtasidagi hamkorlikni birlashtirish, ShHT doirasidagi Xitoy va Rossiya o'rtasidagi munosabatlarni rivojlantirish muhim o’rin tutadi³⁸. Tashkilot muammolari, asosan, Xitoy-Rossiya munosabatlarining muammolari hisoblanadi. Endi va kelajakda Rossiyaning Markaziy Osiyodagi ta'siri boshqa davlatlarning ta'siridan yuqori bo'ladi.

1990-yillarning o'rtalarida. SSSR qulaganidan keyin o'zgargan dunyodagi xalqaro maydonda Rossiyaning qulay strategik mavqeini saqlab qolish uchun, E.M. Primakov Xitoy-Rossiya-Hindiston strategik uchburchagi kontseptsiyasini ilgari surdi. Avvalroq, Pekin, AQSh Xitoyni asosiy strategik dushman deb bilishi va Dehlini Pekin bilan to'qnashuvga jalb qilayotgani fonida, Hindistonning ShHTdagi ishtiroki zarardan ko'ra ko'proq foyda keltirishi mumkinligiga va uning tarkibiga kirgandan keyin Tashkilot kuchaytirish uchun platformaga aylanadi deb ishonishga moyil edi. aloqalar va ikki mamlakat o'rtasidagi hamkorlikni kengaytirish.

Biroq, Xitoyning fikriga ko'ra, ShHTga a'zo bo'lib, Hindiston aslida uzoq muddatli yaxshi qo'shnichilik, do'stlik va hamkorlik to'g'risidagi shartnomaning majburiyatlarini hech qachon qabul qilmagan. Xitoy Hindistonning ikkinchi yirik savdo sherigidir va Xitoyning Hindistondagi investitsiyalarining joriy va rejalashtirilgan hajmi 26 milliard dollarga ko'tarildi, ammo Xitoy-Hindiston hamkorligining kengayishi davlatlar o'rtasidagi raqobatning kuchayishiga to'sqinlik qilmadi. ShHTning yangi davrida nafaqat barqaror va barqaror rivojlanishni amalga oshirish, balki uning oldida turgan muammolar va vazifalarni ham tizimli ravishda hal etish zarur.

AQSh aralashuvi omili tashkilotning rivojlanishiga ta'sir qilishi mumkin. SSSR qulaganidan keyin yagona jahon super kuchiga aylangan AQSh tashqi siyosatining asosiy maqsadi ular bilan raqobatlasha oladigan davlat paydo bo'lishining oldini olish edi. Vashington Xitoy va Rossiya ishtirokidagi mintaqaviy ko'p tomonlama tashkilotlarning yaratilishi va rivojlanishidan norozi. 2019-2025 yillarda AQShning Markaziy Osiyo bo'yicha strategiyasining ta'siri diqqat bilan tahlil qilinishi kerak. ShHTni rivojlantirish to'g'risida. ShHT boshqa xalqaro tashkilotlar bilan deyarli bir-birini qoplaydi. Xitoydan tashqari, ShHTga a'zo barcha davlatlar, shuningdek, Hindiston va Pokiston MDHga, Rossiya, Qozog'iston, Qirg'iziston va Tojikiston esa Kollektiv Xavfsizlik Shartnomasi Tashkilotiga (KXShT) a'zo.

KXShT doirasida Xavfsizlik kengashlari kotiblari qo'mitasi huzurida terrorizm va ekstremizmga qarshi kurashish bo'yicha Ishchi guruh ham tuzildi. Rossiya, Qozog'iston va Qirg'izistonni o'z ichiga olgan Evroosiyo iqtisodiy ittifoqi 2025-yilgacha tovarlar, xizmatlar, kapital va ishchi kuchlarining erkin harakatlanishiga erishishni hamda muvofiqlashtirilgan iqtisodiy siyosatni amalga oshirishni maqsad qilgan. Qisman takrorlanish ShHT faoliyatida muayyan qiyinchiliklarga olib keldi. Savdo-iqtisodiy hamkorlikni faol ravishda davom ettirish muhim. ShHT muvaffaqiyatli mintaqaviy hamkorlikning namunasidir, o'zaro ishonch, o'zaro manfaat, tenglik, samimiy maslahatlashuvlar, tsivilizatsiya rivojlanish yo'llarini hurmat qilish va umumiy rivojlanishga intilishning "Shanxay ruhi" ni rivojlantiradi, ochiqlik, inklyuzivlik va o'zaro manfaatli hamkorlikka asoslangan xalqaro munosabatlarning yangi turini faol ravishda qo'llab-quvvatlaydi, rag'batlantiradi. hamjihatlik va hamkorlikka tayyorlikni kuchaytirish. Bularning barchasi mintaqaviy barqarorlik va farovonlikni mustahkamlashga muhim hissa qo'shmoqda. "Belt and Road" tashabbusini birlashtiruvchi tashkiloti va Evropa Ittifoqi tomonidan qo'llab-quvvatlanishi ham kuchli iqtisodiy munosabatlarga asoslangan bo'lishi kerak. O'zaro hamkorlikning uzoq muddatli maqsadlari va istiqbollarini aniqlashtirish uchun ShHT doirasida turli sohalarda uzoq muddatli hamkorlikning batafsil rejasini tuzish kerak. ShHTning joylashuvi mintaqaviy aloqalar, iqtisodiyot va savdo-sotiqqa asoslangan bo'lishi kerak, bu esa tashkilotning uzoq muddatli va barqaror rivojlanishiga imkon beradi.. 2020 yil 13-may kuni Davlat kengashi a'zosi va tashqi ishlar vaziri Van I ShHTga a'zo davlatlarning tashqi ishlar vazirlari bilan videokonferentsiya paytida COVID-19 butun dunyoga tarqalayotgani va mamlakatlar "Shanxay ruhi" bayrog'ini baland tutishi, yagona konsepsiya insoniyat taqdiri, birdamlikni chuqurlashtirishi, mas'uliyatni o'z zimmasiga olishi va mintaqada va dunyoda epidemiya ustidan g'alaba qozonishiga va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining tiklanishiga hissa qo'shadi.

XULOSA

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, avvalo Xitoy Xalq Respublikasi Tashqi siyosatiga to’xtaladigan bo’lsak, U mustaqil bo’lganidan so’ng avvaliga Sobiq Sovet davlati bilan yaqin hamkorlikda bo’ldi va ko’proq yopiq siyosat yo’lidan bordi. Xitoyning ko’p tomonlama diplomatiya olib bormasligi uning jahon taraqqiyotidan ortda qolishiga olib keladi, mamlakat aholisining hayot darajasi pasayishiga olib kelgan. 1978 - yil hokimiyat tepasiga Den Siyopin kelgandan so’ng tashqi siyosatda keskin o’zgarishlar ro’y berdi “ yagona front “ siyosati, “ ko’p qutubli dunyo”, “ uchinchi dunyo nazriyasi “ kabi jahon siyosatidagi nazariyalarni ilgari surib ko’p tomonlama munosabatlarga kirishadi bu esa Xitoy taraqqiyoti uchun ijobiy ahamiyatga ega bo’lgan. Xitoyning faol diplomatiyasiga, uning barcha davlatlar bilan tinch hamkorlikni 5 prinsipi asosida aloqalarni rivojlantirishi (Ular quydagilar: davlatlar suverenitetini o’zaro hurmat etish,davlatlarning hududiy yaxlitligi, bir -biriga hujum qilmaslik, davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik, tenglik va o’zaro manfaatli hamkorlik) katta imkoniyatlar eshigini ochdi.

Dunyoning eng taraqqiy etgan davlatlar tajribasini sinchiklab o’rganishi, mamlakatda mavjud bo’lgan katta mehnat resurslari bugungi Xitoy taraqqiyotini ta’minlamoqda. Xitoyning sanoat ishlab chiqarishi o’sib borishi, mamlakatda tabiiy resurslarni tugab borishi, energetika muammolarining mavjudligi, unga bo’lgan ehtiyojlarning ortib borishi (neft va gazning 80 % ni chetdan sotib oladi) Xitoyni Markaziy Osiyo davlatlari bilan ham yaqin munosabatlar o’rnatishga undamoqda.

Xitoy Xalq Respublikasini Markaziy Osiyoga yanada kirib kelishiga sabablarni quydagilarda ko’rish mumkin:

- Markaziy Osiyoda AQSh ta’sirining ortib borishi va bu hududlarda harbiy bazalarni joylashtirishga intilishi, Xitoy g’arbiy chegaralari dahilsizligiga xavf tug’dirishi ehtimoli yuqori ekanligi;

- Sinjon - Uyg’ur avtanom hududining ayrimachilik intilishlari va ehtimoli Xitoyni Markaziy Osiyo davlatlariga yaqinlashtirmoqda.

- Qozog’iston neftini, Turkmaniston gazini sotib olishga ehtiyojining yuqori ekanligi;

- Markaziy Osiyo Xitoyning quruqlikdagi savdo yo’llarining o’tgan transit, yo’lak qismi hisoblanishi;

- Kelajakda bo’lishi mumkin bo’lgan Eron tabiiy gazini quvur transporti orqali Markaziy Osiyo hududidan tortib o’tishi ham ushbu mintaqaga bo’lgan e’tiborini ortishiga olib kelmoqda.

Markaziy Osiyo davlatlari nafaqat Xitoy bilan balki, Rossiya Federatsiyasi, Hindiston, Amerika Qo’shma Shtatlari kabi yirik davlatlar bilan foal munosabatlarni ular bilan teng darajada saqlab qolishi darkor, negaki kurs ishini o’rganish davomida shu ma’lum bo’ldiki, Xitoy bilan o’ta darajada yaqinlashish ham yaxshi oqibatlarga olib kelmasligini eslatib o’tish o’rinlidir. O’zbekiston Respublikasi Tashqi siyosati konsepsiyasida ham belgilab qo’yilgannidek bir davlat bilan yaqinlashish hisobiga boshqa bir davlatlardan munosabatlarni uzoqlashtirish kerakmasligi belgilab qo’yilgan.Yuqorida sanab o’tilgan qudratli davlatlarning mazkur hududda teng hamkorlik munosabatida bo’lishi kuchlar muvozanatining tengligini saqlashga sabab bo’ladi.