Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti I. M. Haydarov, M. M. Askarov

Markaziy Osiyo
respublikalari bilan olib borayotgan o‘zaro 
hamkorligi yanada diqqatga sazovordir. Xususan, O‘zbekiston va Qozog‘iston 
davlatlari o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlik mustaqillik yillarida yanada kengaygan. 
Jumladan 1994 - yil yanvar oyida Qozog‘iston Prezdenti N.Nazarboevning 
O‘zbekistonga tashrifi natijasida “
Yagona iqtisodiy hudud”
to‘g‘risidagi 
shartnomaga imzo chekdilar. Bu shartnomaga keyinchalik Qirg‘iziston va 
Tojikistonning ham kirishi Markaziy Osiyo mintaqasida iqtisodiy integratsiya 
jarayonining chuqurlashuviga katta imkoniyat yaratdi. 
Markaziy Osiyo mintaqasida xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash uchun 
O‘zbekiston davlati rahbariyati qat’iyat bilan harakat qilib kelmoqda. Masalan, 
Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining 1993 - yil 4 yanvar Toshkentdagi tarixiy 
uchrashuvi ushbu davlatlar hayotida muhim voqea bo‘ldi. Uchrashuvda mintaqa 
taqdiriga taalluqli masalalar birinchi marta muhokamaga qo‘yildi. Orol dengizini 
saqlab qolish bo‘yicha xalqaro jamg‘arma tuzish to‘g‘risida qaror qabul qilindi. 
Shunday uchrashuvlar bir yilda ikki marta 
(1993 - yil, mart, Qizil-O‘rda, 1994 - yil, 
yanvar. Nukus; 1994 - yil, aprel. Cho‘lpon-ota, 1995- yil, mart. Tashhovuz; 1996- yil, 
yanvar. Ko‘kchatov; 1997 - yil, yanvar, Bishkek; 1997 - yil dekabr, Oqmola; 1998 yil 
mart Toshkent)
kengashlarida mintaqadagi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va harbiy 
masalalar to‘g‘risida shartnomalar, bitimlar imzolandi.
Birgina Qozog‘iston Respublikasi bilan hamkorlik misolida oladigan bo‘lsak, 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov 2008- yil 22 - 24 - aprel kunlari 
rasmiy tashrif bilan Qozog‘iston Respublikasida bo‘lishi mamlakatlar yangi tarixida 
o‘ziga xos davrni boshlab berdi. O‘zbekiston bilan Qozog‘iston o‘rtasidagi iqtisodiy 
aloqalarda 1997 - yilda imzolangan Erkin savdo to‘g‘risidagi bitimga amal qilinar 
edi. So‘nggi yillarda o‘zaro tovar ayirboshlash ko‘rsatkichi jadal o‘sib bormoqda. 
Xususan, 2006 yilda 39,1 foizlik o‘sish qayd etilgan bo‘lsa, 2007 - yilda o‘zaro savdo 
hajmi 63,3 foiz yuksalib, 1 milliard 193,3 million AQSH dollarini tashkil etdi. YA’ni, 
2007 - yilda mamlakatlarimiz ilk bor 1 milliardlik dovondan oshdi. Shuni ham 
ta’kidlash kerakki, bunda O‘zbekistonning ijobiy saldosi 129,5 million AQSH 
dollaridan iborat bo‘lgan. 

---

208 
2008- yil 22 -24 - aprel kunlari bo‘lib o‘tgan uchrashuvlar paytida mamlakatlar 
o‘rtasida 2006-2010 - yillarga mo‘ljallangan Iqtisodiy hamkorlik dasturi va 2007 -
2016- yillarga mo‘ljallangan Iqtisodiy hamkorlik strategiyasi qabul qilingan. Mazkur 
hujjatlar 
savdo, 
suv-energetika 
majmui, 
sarmoya, 
moliya, 
transport, 
kommunikatsiyalar, bojxona va innovatsiya borasida ikki tomonlama hamkorlikning 
istiqbolli yo‘nalishlarini o‘zida mujassam etgan. 
Islom Karimovning 2007 - yil oktabr oyida Ashxobodda bo‘lib o‘tgan 
uchrashuvlar va imzolangan hujjatlar O‘zbekiston bilan Turkmaniston o‘rtasidagi 
yangicha munosabatlarni qaror toptirish, uni sifat jihatidan yangi pog‘onaga ko‘tarish 
uchun poydevor bo‘ldi. 2008-2012- yillarga mo‘ljallangan iqtisodiy hamkorlik 
to‘g‘risidagi bitim va dastur ushbu sohadagi istiqbolli vazifalarning ijro etilishini 
ta’minlashiga shubha yo‘q. Shu bilan birga Markaziy Osiyo mintaqasida Orol dengizi 
suvidan oqiloana foydalanish, mintaqada ekologik vaziyatni asrashga qaratilgan 
pozitsiyamiz so‘ngi 20 yil mobaynida jahon jamoatchiligining diqqat e’tiborida bo‘lib 
kelmoqda. 2009 - yil 28 - aprel kuni Qozog‘iston Respublikasining Olmaota shahrida 
Orolni qutqarish xalqaro jamg‘armasi ta’sischi davlatlari rahbarlarining uchrashuvida 
u yana bir bor o‘z aksini topdi. Sammit ishida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 
Islom Karimov ishtirok etdi va ushbu masala yuzasidan o‘zining qat’iy fikr-
mulohazalarini bildirdi. 
Mintaqa 
davlatlarning 
tarixiy 
taqdirlari 
va 
geosiyosiy 
holatlarining 
mushtarakligi, ularning iqtisodiy, savdo-sotiq, siyosiy va ma’naviy hamkorligini 
kengaytirish, inqirozli holatlardan tezroq chiqib olish, MDH muammolari bo‘yicha 
o‘z vaziyatlarini belgilash yo‘llarini axtarishga intilayotganligini anglash lozim. Bu 
ayniqsa, Tojikistondagi fuqarolar urushini tezroq tinch, keliShuv yo‘li bilan bartaraf 
etish bo‘yicha O‘zbekistonning sa’y-harakatlari BMT hamda Yevropa Xavfsizlik va 
Hamkorlik Tashkilotiga a’zo mamlakatlar davlat va hukumat boshliqlarining oliy 
darajadagi anjumanlarida so‘zlagan nutqlarida o‘z aksini topdi. 
Keyinchalik ushbu tashkilot EvrAzES nomi bilan yuritila boshlandi va 
“Markaziy Osiyo hamkorligi” tashkiloti 
ayni bir hil maqsad hamda vazifalarni o‘z 
oldilariga qo‘yganini ko‘zda tutib, bu 
tashkilot faoliyati osonlashtirildi, xarajatlar 
kamaytirildi. 
EvrAZES 
– 
iqtisodiy 
hamkorlikning yangi sharoitlarida yangi 
shakl va yangi yo‘nalishlarni topishning 
ijobiy misollaridan biri ekanligi ma’lum 
bo‘lmoqda. 
Masalan: 
2006 
yil 
davomidayoq boj tariflarini unifikatsiyalash, uchinchi mamlakatlardan kiritilayotgan 
mahsulotlarga boj olish masalalari hozirning o‘zidayoq 60 foizga bajarilganligi 
buning dalilidir. 
Markaziy Osiyo respublikalarining diqqat markazida turgan xalqaro terrorizmga 
qarshi jipslashish masalasi mintaqadagi respublikalar rahbarlarining 2000 - yil 20-23 
aprel kunlari Toshkentda bo‘lib o‘tgan uchrashuvda yana yuzaga chiqdi. Xalqaro 
terrorizmga qarshi kurash Xalqaro markazi tuzish haqidagi tashabbusini qo‘llab-

---

209 
quvvatladilar. To‘rt davlat rahbarlari mintaqada xalqaro terrorizm, siyosiy va diniy 
ekstremizm va boshqa tahdidlarga qarshi birgalikda harakat olib borish haqida 
hujjatni imzoladilar. Shuningdek, uchrashuvda ikki davlat Qozog‘iston va 
O‘zbekiston respublikasi prezidentlari chegaralar masalasida ikkala davlat orasida 
erkin harakatlanish to‘g‘risida, yo‘lovchi va yuk tashish transportlarini kengaytirish 
to‘g‘risida kelishib olindi. Ushbu mamlakatlarni birlashtirib turgan muhim 
muammolar qatorida Orol dengizi masalasi katta o‘rin tutadi. Shu bois bu masalani 
to‘la qonli hal etish mintaqadagi davlatlarning global muammolari qatoriga kiradi. 
Prezidentimiz so‘zi bilan aytganda “Orol bo‘yining barcha ne’matlarini “yagona 
sovet xalqi” bilan baham ko‘rilgan” bo‘lsa, “uning achchiq mevasi Orol bo‘yi 
fojiasidan qutulish Markaziy Osiyo xalqlarining ishi bo‘lib qoldi.” 2002 - yil 28 - 
fevral -1 mart kunlari Almati shahrida Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining 
uchrashuvida “Markaziy Osiyo hamkorligi” tashkilotini tuzish to‘g‘risidagi 
shartnomaga imzo chekildi. 
Afg‘onistondagi vaziyat yuzasidan mamlakat Birinchi Prezidenti I.Karimov 
tomonidan 2008- yilning aprel oyida Buxarestda bo‘lib o‘tgan NATO samitidagi 
ma’ruzasida ilgari surilgan takliflari mohiyatan o‘ta dolzarb edi. Unda faqat 
Afg‘oniston emas balki butun musulmon olamida og‘ir vaziyat va keskinlikka 
sabab bo‘layotgan islom diniga nisbatan mutlaqo asossiz xuruj va b o‘htonlarga 
yo‘l qo‘ymaslik muhimligi uqdiriladi. Shu o‘rinda mamlakatimiz prezidentining 
2001- yilgacha faoliyat ko‘rsatgan “6+2” muloqot guruhini NATO vakolatxonasi 
ham albatta ishtirok etishini nazarda tutib, “6+2”ni “6+3” guruhiga aylantirish 
zarurligi haqidagi tashabbuslari keng jamoatchilik tomonidan iliq kutib olinadi. 
Jumladan Shu munosabat bilan O‘zbekiston tashabbusi bilan 1998 yilda tashkil 
topgan 6

2 guruhining Afg‘oniston masalasini hal qilishda va Toshkent 
Deklaratsiyasining ahamiyati muhim edi.
Markaziy Osiyo davlatlari hududida diniy ekstremizm va xalqaro terrorizmning 
xavfi yanada xatarli ekanligi ko‘p bora qayd etiladi. Uning ildizlari 1990-yilda 
Namangan va Andijonda, 1990-1996-yillarda Tojikistondagi fuqarolar urushi va 
mojarolar davomida, 1999-yil 19 fevralda Toshkent shahrida, 1999-2001-yillari 
Qirg‘izistonning Botkent, O‘zbekistonning Surxondaryo va Toshkent viloyatida, 
2004-yil mart-aprel oylarida Toshkent shahri va Buxoro viloyatida 2005-yil 12-13 
may kunlari Andijon shahrida, 2010-yil Qirg‘izistonning Osh, Jalolobod viloyatlarida 
amalga oshirilgan terrorchilik harakatlari, millatlararo nizolar timsolida o‘zini 
ko‘rsatdi. Ammo, mamlakat Prezidentining olib borgan oqilona ichki va tashqi 
siyosati tufayli millatlararo nizolarning oldi olindi, qardosh o‘zbek va qirg‘iz xalqlari 
orasiga rahna solishga intilgan ayrim qora niyatli kuchlarning intilishlari asossiz 
ekanligi namoyon bo‘ldi