Toshkent davlat sharqshunoslik instituti xorijiy mamlakatlar iqtisodiyoti va mamlakatshunoslik fakulteti

Kiritilgan xorijiy investitsiyalar tarkibi
(mln. AQSH dollarida)

	2005	2010	2011	2012	2013
Xorijiy investitsiyalar – jami,shu jumladan:	53651	114746	190643	154570	170180
To’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar, ulardan:	13072	13810	18415	18666	26118
Kapitalga to’lovlar	10360	7700	9080	9248	9976
Xorijiy hamkor tashkilotlardan olingan kreditlar	2165	4610	7495	7671	14581
Boshqa to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar	547	1500	1840	1747	1557
Portfel investitsiyalar, ulardan:	453	1076	805	1816	1092
Aksiya va paylar	328	344	577	1533	895
Uzoq muddatli qimmatli qog’ozlar	125	680	219	282	186
Boshqa investitsiyalar, ulardan:	40126	99860	171423	134088	142970
Savdo kreditlari	6025	17594	27775	28049	27345
Boshqa kreditlar	33745	79146	139931	97473	113950
Boshqalar	356	3120	3717	8566	1675

Manba: Rossiya Federatsiyasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari
2005-2013-yillar oralig’ida Rossiyadan xorijga chiqarilgan investitsiyalar hajmi ortib bordi va qariyb 6,5 barobarga oshdi. 2005-yilda ularning hajmi 31,1 million AQSH dollarini tashkil qilgan bo’lsa, 2013-yilda esa 201,6 million AQSH dollarini tashkil etdi. Shuningdek, 2013-yilda Rossiyadan xorijga 2012-yilga nisbatan 25,7 foiz ko’p xorijiy investitsiyalar chiqarildi.
Xorijiy investitsiyalar tarkibida to’g’ridan-to’g’ri va portfel investitsiyalarning ulushi ham ortib bordi, ularning hajmi 2005-2013-yillar oralig’ida mos ravishda 136,7 va 10,5 barobarga oshdi.

2.2.2-jadval

Rossiyadan xorijga chiqarilgan investitsiyalar tarkibi
(million AQSH dollarida)

	2005	2010	2011	2012	2013
Xorijiy investitsiyalar – jami, shu jumladan:	31128	96222	151673	149908	201640
To’g’ridan to’g’ri investitsiyalar, ulardan:	558	10271	19040	17426	76265
Kapitalga to’lovlar	371	3005	7730	8128	65344
Xorijiy hamkor tashkilotlardan olingan kreditlar	107	6964	11248	9292	10876
Boshqa to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar	80	302	62	6	45
Portfel investitsiyalar, ulardan:	406	795	11113	6967	4266
Aksiya va paylar	291	474	1446	2944	2462
Uzoq muddatli qimmatli qog’ozlar	115	321	9639	4017	1804
Boshqa investitsiyalar, ulardan:	30164	85156	121520	125515	121109
Savdo kreditlari	12246	75076	101160	104228	96680
Boshqa kreditlar	1407	9217	19139	20039	23814
Bank omonatlari	16206	766	1148	1035	440
Boshqalar	305	97	73	213	0,2

Manba: Rossiya Federatsiyasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari
Rossiya Federatsiyasida 2010-yilda asosiy kapitalga yo’naltirilgan investitsiyalar hajmining o’sishi 2009-yilga nisbatan 6,0 foizni tashkil qildi. Yil so’nggida investitsiyalar o’sishi sezilarli darajada tezlashdi va IV chorakda III chorakka nisbatan 7,7 foizni tashkil etdi.
2011-yilga kelib asosiy kapitalga yo’naltirilgan investitsiyalar hajmi deyarli 2010-yildagi darajada saqlanib qoldi. Ushbu investitsiyalar tarkibini qaraydigan bo’lsak, bu yilda faqatgina turar joylar uchun ajratilgan investitsiyalar hajmi 2010-yilga nisbatan 0,5 foiz o’sish ko’rsatkichini tashkil qilgan, qolganlarida esa bir xil tendensiya saqlanib qolgan.

2.2.3-jadval

Rossiya Federatsiyasida asosiy kapitalga yo’naltirilgan investitsiyalar tarkibi (jamiga nisbatan foizda)

	2005	2010	2011	2012	2013
Asosiy kapitalga investitsiyalar – jami, shu jumladan:	100	100	100	100	100
Turar joylar	12,0	12,2	12,7	12,2	16,0
Bino (turar joylardan tashqari) va inshootlar	40,4	43,3	43,3	44,2	42,1
Mashinalar, asbob-uskunalar, transport vositalari	41,1	37,9	37,9	37,6	35,3
Boshqalar	6,5	6,6	6,1	6,0	6,6

Manba: Rossiya Federatsiyasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari
Yuqoridagi jadvalda asosiy kapitalga yo’naltirilgan investitsiyalar dinamikasini ko’radigan bo’lsak, so’nggi yillarda o’sish tendensiyasi deyarli kuzatilmadi. 2013-yilda faqatgina turar joylar uchun ajratilgan investitsiyalar hajmi 2012-yilga nisbatan 3,8 foizga o’sdi.
2.2.1-diagramma
Xorijiy investitsiyalar dinamikasi
(million AQSH dollarida)
Manba: Rossiya Federatsiyasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari
2.2.1-diagrammadan ko’rinadiki, xorijiy investitsiyalar dinamikasida 2009 – 2013-yillar oralig’ida o’sish va pasayish tendensiyalari kuzatilgan. Ushbu tendensiyaning eng past ko’rsatkichi 2009-yilning I choragida kuzatilgan bo’lsa, eng yuqori ko’rsatkichi 2010-yilning IV choragida kuzatilgan. Keyingi yillarda ham xorijiy investitsiyalar dinamikasida ushbu tendensiyalar saqlanib qolgan.
Asosiy kapitalga yo’naltirilgan investitsiyalar dinamikasiga qaraydigan bo’lsak, bunda ham o’sish va pasayish tendensiyalari kuzatiladi. Xususan, 2012-yil boshida investitsiyalar hajmining pasayishi kuzatilgan bo’lsa, keyinchalik bu ko’rsatkich oyma-oy o’sib bordi va dekabr oyida boshqa oylarga nisbatan yuqori ko’rsatkichni tashkil qildi. Xuddi shunday 2013- va 2014-yillarda ham bu tendensiya saqlanib kelinayotganini ko’rishimiz mumkin.
2.2.2-diagramma
Asosiy kapitalga yo’naltirilgan investitsiyalar dinamikasi
Manba: Rossiya Federatsiyasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari
Mamlakatda xorijiy investitsiyalarni jalb qilish bilan bog’liq masala mamnuniyat bilan tez-tez muhokama qilib kelinmoqda. Iqtisodiy rivojlanish vazirligi ekspertlari fikricha, Rossiyaning barqaror rivojlanishiga erishish uchun yaqin 20 yilda turli manbalardan 2 trillion AQSH dollariga yaqin yoki bir yilda 100 milliard AQSH dollaridan investitsiyalash zarur bo’ladi. Hozirgi paytda Rossiya birinchi o’rinda jalb qilinayotgan investitsiyalar miqdoriga ko’p e’tibor qaratmoqda. Har yili rivojlanayotgan bozorlarga 500 milliard AQSH dollari miqdorida kapital kiritilsa, Rossiyada bu ko’rsatkich 5 milliard AQSH dollarini tashkil qiladi.
Mamlakat iqtisodiyotining real sektorini modernizatsiyalash uchun har yili 100 milliard AQSH dollarigacha hajmda investitsiyalar zarur bo’ladi. Shuning uchun Rossiyaning jahon bozorlariga, birinchi navbatda, kapital bozorlariga faol integrallashuvi RF Hukumati tomonidan davlat investitsiya siyosatining muhim vazifasi sifatida qaralishi zarur. Chet el investitsiyalari hukumatning pul bilan bog’liq qiyinchiliklarini vaqtinchalik yumshatish uchun xizmat qilishi ham mumkin.
Rossiyada investitsiyalar bilan bog’liq muammolar jiddiy vaziyatlarni keltirib chiqarishi mumkin, bu paytda kapital qo’yilmalarni yo’qotish xavfi investorlarni fikridan qaytaradi. Rossiya bozori – xorijiy investorlar uchun eng jozibador bozorlardan biri hisoblanadi, biroq uni oldindan aytib bo’lmaydi, xorijiy investorlar esa Rossiya bozorida o’z o’rinlarini qo’ldan chiqarmaslikka, pullarini yo’qotmaslikka urinadilar.
Hozirda RFning Davlat investitsiya siyosati aynan investorlarni Rossiya bozorida ishlashi uchun barcha zaruriy sharoitlar bilan ta’minlashga yo’naltirilgan, shu sababdan kelajakda iqtisodiyotdagi mavjud holat yaxshi tomonga o’zgarishini umid qilish mumkin. Rossiya uchun ichki investitsiyalar katta ahamiyatga ega, bozor iqtisodiyoti shakllanishida ko’pchilik insonlar o’zlariga katta imkoniyatlar yaratib olishgan, ya’ni hozirgi paytda bular Yevropa va Amerika banklaridagi mablag’lar bo’lib, ular chet el mamlakatlarida investitsiyalar uchun ishlatilmoqda. Davlat mamlakat ishlab chiqarishini rivojlantirishga sezilarli darajada turtki berish uchun bor kuchi bilan bu mablag’larni xorijdan Rossiya iqtisodiyotiga qaytarishga urinmoqda.
Bundan maqsad investitsion jarayonning mamlakat iqtisodiyotiga ta’siri, uning mohiyati, holati va normativ-huquqiy boshqaruvini aniqlash turadi.
Rossiya Federatsiyasida investitsion faoliyatni tartibga solish huquqi to’g’risida gapirganda, shuni qayd etish kerakki, bu ikkita qonunchilik tomonidan amalga oshiriladi:

1. 
   Maxsus qonunchilik.
   
2. 
   Fuqarolik va xo’jalik qonunchiligi.
   

Investitsiya qonunchiligi ichki va xorijiy investitsiyalarni jalb qilish tartibini nazorat qiladi va yo’naltiradi. Federatsiya sub’yektlarining normativ-huquqiy aktlari investitsion faoliyat doirasida investorlarga qo’shimcha imtiyoz va byudjet kafolatlari berishga yo’naltirilgan.
Qiyinlashib borayotgan bozor tizimida investorning o’z funksiyalarini cheklash orqali xususiy investitsiyalarni jadallashtirish uchun qulay sharoitlarni yaratish davlatning asosiy vazifasi hisoblanadi. Biroq Rossiya iqtisodiyoti amaliyoti bozor iqtisodiyotini mustahkamlash uchun davlatning faol ishtiroki zarurligini ko’rsatadi.
Investitsion jozibadorlikni oshirish maqsadida Rossiya Federatsiyasining investitsion siyosatini takomillashtirishning ayrim yo’llari sifatida quyidagilarni qayd etish mumkin:

• 
  Investitsiyalarni jalb qilish bo’yicha davlat siyosati to’g’risida potensial xorijiy investorlarni xabardor qilish tizimini yaratish;
  
• 
  Federal qonunchilikka o’zgartirishlar kiritish uchun hududlarning qonuniy tashabbuslari to’g’risida Davlat Dumasiga takliflar kiritish;
  
• 
  Korrupsiya va iqtisodiy jinoyatlar bilan kurashishni qattiqqo’llik bilan amalga oshirish⁵.
  

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, har qanday ijtimoiy-iqtisodiy tizimning yashovchanligi va taraqqiy etishi ko’p jihatdan oqilona investitsiya siyosatiga bog’liq. Mamlakat va jahon miqyosida iqtisodiyot rivojlanishi, ertangi kunning farovon hayoti uchun investitsiyalar muhim ahamiyatga ega. Investitsiyalarni jalb qilish orqali mamlakat iqtisodiyotining ko’pgina tarmoqlarini rivojlantirish imkoni yuzaga keladi, jumladan, investitsiya kiritish natijasida ishlab chiqarishni modernizatsiya va diversifikatsiya qilish, korxonalarni texnik va texnologik jihatdan qurollantirish, ular ishlab chiqarayotgan mahsulotlar va ko’rsatayotgan xizmatlar sifatini va raqobatbardoshligini oshirish orqali jahon bozorlariga chiqish imkoni tug’iladi. Bularning barchasi, albatta, hukumatning faol va oqilona investitsiya siyosati bilan bevosita bog’liqdir.