Toshkent davlat sharqshunoslik instituti ―Sharq tillarini o‗qitish metodikasi va pedagogika‖ kafedrasi

Uqtirish. Uqtirish biror axloqiy fazilatni o‗quvchilar ongiga singdirish va ular tomonida uqib 
olinishini  ta‘minlashga  asoslanadi.  Shuning  uchun  o‗qituvchilar  va  tarbiyachilar  o‗quvchilarni 
tarbiyalaganda  va  ularga  axloqiy  fazilatlarni  tushuntirganda  uning  afzalliklarini  ko‗rsatuvchi  dalillar 
keltirishi,  isbotlashi,  ishontirishi  lozim.  «O‗qigandan  uqqan  yaxshi»  degan  xalq  maqoli  bor.  Uqib 
olingan  axloqiy  fazilat  bolada  maxkam  singib  qoladi.  Uqtirishning  natijali  chiqishi  xammadan 
burun tarbiyachining obro‗siga bog‗liqdir. Agar tarbiyalanuvchi o‗z tarbiyachisini izzat-xurmat qilsa, 

---

unga  ishonsa,  uning  o‗git-nasixatlariga  quloq  solsa,  uqtirish  natijasi  samarali  bo‗ladi.  Aks  xolda 
uqtirish  tegishli  natija  bermaydi.  Shu  bilan  birga,  o‗qituvchi  va  tarbiyachilar  o‗z 
tarbiyalanuvchilarini  sevishlari,  xurmat  qilishlari,  ularning  kuch  va  imkoniyatlariga  ishonishlari 
kerak.  Uqtirish  jarayonida  o‗qituvchilar  bolalarning  o‗zlarida  o‗z  qobiliyatlariga,  kelajak 
istiqbollariga  ishonch  tug‗dirmog‗i  lozim,  bu  esa  bolalarda  axloqiy  fazilatlarning  puxta  uqib 
olinishini  ta‘min  etadi.  Tarbiyalash  jarayonida  ishontirish,  tushuntirish  va  uqtirish  xamma  vaqt 
birga,  bir-biri  bilan  mustaxkam  bog‗langan  xolda  olib  boriladi.  Bunga  tushuntirish  va  uqtirish 
orqali erishiladi. 
Davlat,  jamiyat  tomonidan  qabul  qilingan  axloqiy  qoidalar,  talablarga,  normalarga, 
oiladagi,  maktabdagi,  jamoat  o‗rtasidagi  yurish-turish  qoidalariga  xamisha  o‗qituvchilarning 
o‗zlari amal qilishlari va boshqalarni xam shunga undashlari zarur. 
Demak,  o‗quvchilarimiz  bu  talab  va  qoidalarning  xammasini  yetarlicha  anglab,  ularni 
ishonch va e‘tiqod bilan bajarishlari ayni muddaodir. 
Pedagogika  fani  ishontirish  usullariga  muxim  o‗rin  berish  bilan  birga,  majbur  etish 
usulini  xam inkor etmaydi. Agarda o‗quvchi o‗z oldiga qo‗yilgan  talabning moxiyatini  va mazkur 
qoidaga nima uchun rioya etish zarurligini tushunib turgani xolda itoatsizlik ko‗rsatsa va belgilangan 
tartib-qoidani  buzsa,  uni  bu  tartib-qoidalarni  bajarishga  majbur  qilmoq  kerak. Axloqiy  talablarni 
buzuvchilarga indamaslik va beparvolik bilan qarash esa jamiyatga ziyon keltiradi va yurish-
turish  qoidalarini  buzgan  o‗quvchining  o‗zi  uchun  xam  zararlidir.  Agar  tarbiyachi  axloqiy 
talablarning  buzilish  xolatlarini  ko‗rib,  indamay  ketaversa  o‗quvchilar  axloqiy  talablarni  va 
yurish-turish qoidalarini buzishda davom etaveradilar. 
Yuqoridagilarga  asoslanib,  shunday  xulosaga  kelish  mumkin:  chinakam  obro‗  bolalarni 
xurmat qilish bilan birga, ularga nisbatan talabchan bo‗lishga, bolaga chin ko‗ngildan g‗amxo‗rlik 
ko‗rsatishga,  unga  yordam  qila  bilishga,  tarbiyachining  bolalarga  namuna  bo‗ladigan  o‗z 
shaxsiy fazilatlariga asoslanadi.