Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

Turkiy adabiy tilining yuzaga kelishi. 
Adabiy til tarixini davrlashtirish masalasi. Eng qadimgi turkiy til 
(qadimgi  davrlardan  melodning  V  asrlariga  qadar.  Oltoy  va  xun 
davri). Qadimgi turkiy adabiy til (melodiy VI–X asrlar). Eng ko‘hna 
turkiy  yozma  yodgorliklar  tili.  Uning  bo‘linishlari:  ko‘k  turk  tili 
(Birinchi  va  Ikkinchi  turk  xoqonliqlari  davrida  yaratilgan  ko‘k  turk 
yozuvli urxun va yenisey, tuva, talas, farg‘ona yodgorliklarining tili); 
Uyg‘ur  xoqonliqlari  davrida  yaratilgan  ko‘k  turk,  uyg‘ur,  moniy, 
brahma  yozuvlaridagi  yodgorliklar  tili  (“qadimgi  uyg‘ur  tili”).  Eski 
turkiy  adabiy  til  (XI  asrdan  XIV  yuzyillikning  boshlariga  qadar). 
Uning  bosqichlari: Qoraxoniylar  davri  tili  (qoraxoniylar  davrida 
yaratilgan  yodgorliklar  tili);  “chig‘atoy  turkiysi”;  eski  xorazm 
turkiysi  (Oltin  O‘rda  va  Xorazm  muhitida  amal  qilgan  adabiy  til); 

---

 
359
eski  qipchoq  tili  (Misrda  yozilgan  grammatik  asarlar,  lug‘atlar 
hamda  g‘arbdagi  qipchoqlar  yaratgan  asarlar  tili);  eski  anato‘li 
turkchasi  (XIII–XV asrlarda o‘g‘uz turklari qo‘llagan  yozma adabiy 
til). Eski o‘zbek adabiy tili (XIV asrdan XX asrning boshlariga qadar). 
“Chig‘atoy  turkchasi”,  “chig‘atoy  turkiysi”  otini  olgan  XIII–XVI 
asrlarning  adabiy  tili.  Hozirgi  o‘zbek  adabiy  tili  (XX  asrning 
boshlaridan to shu kunga qadar amal qilayotgan adabiy til). 
O‘zbek xalqi va tilining tarixiy atalishi. Türk, türkî, čïğatay ulusï, 
sart,  özbek    atamalari  va  ularning  kelib  chiqish  tarixi.  O‘zbek  tili 
tarixida  qo‘llanilgan  türkčä,  türk  tili,  türkî  til;  čïğatay  tili;  sart  tili; 
özbek tili atamalari  va ularning  qo‘llanilishi.  Adabiy tilning atalishi. 
“Qutadg‘u  bilig”  asarida  qayd  etilgan  buğraxan  tili,  xan  tili 
atamalari,  “Hibatu-l-haqoyiq”  asariga  ilova  qilingan  Amir  Arslon 
tarxon  masnaviysida  tilgan  olingan  kašğar  tili,  kašğarî  til  atamasi 
to‘g‘risida.  XIV–XVI  asrlarning  manbalarida  qayd  etilgan  čïğatay 
ulusï, Čïğatay eli hamda čïğatay tili atamalarining ma’nosi.  
Turkiy  tilshunoslik  va  uning  yuzaga  kelish  tarixi.  Qadimgi  turk 
xoqonliqlari  (ko‘k  turk  va  uyg‘ur  xoqonliq  va  davlatlari)  davrida 
tilshunoslik.  Sharq,  xususan,  arab  tilshunosligi  asosida  shakllangan 
turkiy  tilshunoslik.  Hozirgi  zamon  tilshunosligi.  Uning  metod  va 
usullari. Adabiy tilning yuzaga kelishi, yozma uslublarning muayyan 
bir  qolipda  harakat  kilishi,  til  an’analarini,  uzviylikni  ta’minlashda 
yozuvning  o‘rni.  Matn  tuzish  an’analarining  shakllanishi.  Turkiy 
yozma uslublarning kelib chiqishi va takomili. Badiiy uslub va uning 
tarixi. Monumental matnlar uslubi. Rasmiy uslub. Turkiy hujjatchilik 
tarixidan.