|
«Мустақиллик йилларида Қорақалпоғистонда педагогик фикрлар
ривожланишининг асосий йўналишлари»
деб номланган
учинчи бобда
мустақиллик йилларининг бошларига келиб таълим-тарбияга оид
фикрларнинг ривожланиши янгича мазмун касб этганлиги ҳақида сўз боради.
Бу Ўзбекистон Республикасининг мустақилликка эришиши, шу жумладан,
Қорақалпоғистон Республикасининг ўз суверенитетига эга бўлиши
сабаблари
билан боғлиқдир.
17
Энг аввало, замон янгича педагогик фикрларнинг шаклланиши,
уларнинг ривожланишида янги йўналишлар, педагогик тадқиқотлар олиб
борилишини, умуман, педагогик методологиянинг янгиланишини талаб этди.
Мустақиллик йилларида Қорақалпоғистонда таълим соҳасини ривож-
лантиришнинг устувор йўналишлари таълим-тарбиявий фикрлар тарақ-
қиѐтига асосланган ҳолда педагогика тарихини янгича таҳлил этиш, унинг
янги қирраларининг очилиши ҳамда қорақалпоқ халқи этнопедагогикасининг
қайта тикланиши Қорақалпоғистонда педагогик фикрлар тараққий
этишининг алоҳида кўриниши такомиллаштирилиб, Қорақалпоғистонда
педагогика тарихига доир фикрларнинг ривожланиши, тарбия назариясига
доир тадқиқотлар таҳлили, Қорақалпоғистонда дидактика ва ўқитиш
технологияларининг такомиллашуви масалалари авж олиб, олимлар янгича
педагогик ғояларини илгари сурдилар.
Таҳлил қилинаѐтган даврда қорақалпоқ халқининг педагогик фикрлари
ривожланишида «XXI асрнинг таниқли олими» (Лондон, 2001),
Қорақалпоғистон Республикасида хизмат кўрсатган фан арбоби, педагогика
фанлари доктори, профессор У.Алеуовнинг хизматлари катта бўлди. У
педагогика тарихида илк бор Марказий Осиѐ халқларига тегишли қадимий
археологик, тарихий, этнографик ва фольклор материаллари асосида таълим-
тарбиянинг синантроплар, питекантроплар, неандерталлар даврларидан
бошлаб шаклланиши ва ривожланиши эволюциясини ўрганиш билан
шуғулланган олимдир.
Марказий Осиѐ педагогика фанида алоҳида ўрнига эга У.Алеуовнинг
нафақат Қорақалпоғистон, балки узоқ ва яқин чет эл олимлари учун ҳам
қизиқарли бўлган Марказий Осиѐ халқларининг педагогик фикрлари
тарихини чуқур тадқиқ этган, йигирмадан ортиқ монографияси, 300 дан зиѐд
илмий мақолалари чоп этилган.
Олимнинг «Бердақнинг ижтимоий-педагогик қарашлари» (1978),
«Ажиниѐзнинг маърифий қарашлари» (1983), «Қадимги Ўрта Осиѐ
халқларининг педагогик фикрлари» (1987), «Қадимги турк ѐзувида таълим-
тарбияга оид қарашлар» (1989), «XIX асрнинг охири XX асрнинг бошида
қорақалпоқ адабиѐтидаги маърифий фикрлар» (1992), «Қорақалпоғистонда
таълим-тарбиявий фикрларнинг шаклланиши ва ривожланиши» (Қадимги
даврдан XX асрнинг 30-йилларигача) (1993), «Амир Темурнинг ижтимоий-
фалсафий ва таълим-тарбиявий фикрлари» (1997), «Кунхўжа ва унинг фикр
дунѐси» (1997), «VI-VIII асрлардаги турк халқларининг таълим-тарбиявий
қарашлари» (2008), «Қорақалпоғистонда жадидчилик ҳаракати ва
Сейфулғабид Мажидов» (2010), «Сасиқ бийнинг сиѐсий-ҳуқуқий қарашлари»
(2015) каби кўплаб монографияларида педагогика тарихи фанида
биринчилардан бўлиб қадимги ибтидоий даврлардаги Марказий Осиѐда
таълим-тарбиянинг пайдо бўлиши масалалари, «Авесто»даги ва қадимги турк
руний ѐзувларидаги ижтимоий, таълим-тарбиявий қарашлар, шунингдек,
пайғамбаримиз Муҳаммад ибн Абдуллоҳнинг ўз ҳадисларида баѐн этган
ахлоқ-одоб ҳақидаги васиятлари, Имом Бухорий, ат-Термизий, Абу Абдулла
Рудакий, Ал-Форобий, Ал-Беруний, Ибн Сино, Юсуф Хос Ҳожиб, Аҳмад
18
Югнакий, Хўжа Аҳмад Яссавий, Сулаймон Бақирғоний сингари олим-
уламоларнинг, Сипира жиров, Асан Қайғу, Жийренше шешен, Доспaмбет,
Жийeн жиров, Кунхожа, Ажиниѐз, Бердақ, Отеш, Омар, Аяпберген,
Сейфулғабид Мажитов, Абдуқодир ва бошқа шоир-мутафаккирларнинг
ижтимоий-маърифий қарашларининг тадқиқ этилиши Марказий Осиѐ
халқларининг таълим-тарбияга оид фикрлари тарихини ўрганишида катта
ҳисса бўлди.
Шиддат билан ривожланаѐтган техника ва технологиялар, ахборотлар
оқимига ўқитувчи-кадрларнинг мослашуви ва ижтимоийлашуви учун улар
олдига катта талаблар қўйилмоқда. Шу нуқтаи назардан олий ўқув
муассасаларида таълим олаѐтган бўлғуси педагог кадрлар – бакалавр ва
магистрларнинг ихтисослик тайѐргарлигига янада жиддий эътибор берилиши
доимо назарда тутилган.
Ана шу талаб ва эҳтиѐжларни ҳисобга олган ҳолда У.Сейтжанова,
Ф.Бабашев, Р.Алеуова, Қ.Сейтмуратов, А.Бекимбетовалар таълим-тарбия
жараѐнини халқимиз тарихи, миллий урф-одат ва анъаналаридан ажратмаган
ҳолда ташкил этиш ғояларини кўтариб чиқаѐтган бўлсалар, П.Абдимуратов,
И.Алланиязов Т.Сапарбаев, Г.Жумашева, А.Тилегенов, Р.Торежанова,
П.Берданова, М.Пазилова, С.Романова ва Т.Сапаровлар эса тарбия
мазмунини ва методикасини такомиллаштириш борасида ўз илмий-тадқиқот
ишларини олиб бориб, янгича педагогик ғояларини илгари сурдилар.
Масалан, У.Сейтжанова Маҳмуд Қошғарийнинг «Девони луғотит турк»
асари асосида Қадимий туркий халқларнинг халқ педагогикасини таҳлил
этса, Ф.Бабашев ўзининг «Хоразм Маъмун академияси олимларининг
маърифий-ахлоқий қарашлари» номли илмий тадқиқот ишида Маъмун
академияси тарихшунослигини яратиб, алломаларнинг комил инсонни
шакллантиришга доир маънавий-маърифий қарашларини таҳлил этди.
Ёш олима Р.Алеуова ўзининг «Амир Темурнинг маърифий-тарбиявий
қарашлари» мавзусидаги илмий изланиши орқали Амир Темурнинг
маърифий-тарбиявий ғояларининг шаклланиши шарт-шароитларини, унинг
Марказий Осиѐда маърифий-тарбиявий фикрларни ривожлантиришда тутган
ўрнини
ойдинлаштириб,
педагогик
фикр
тараққиѐтининг
янги
йўналишларини очиб берди.
Тадқиқотчи Қ.Сейтмуратов қорақалпоқ жадидчилиги тарихини ўрганиб,
унинг янги қирраларини очишга муваффақ бўлган бўлса, А.Бекимбетова халқ
педагогикасида ѐшларга ақлий тарбия бериш анъаналарини тадқиқ қилишга
эришди.
Булардан
ташқари,
таҳлил
этилаѐтган
мустақиллик
даврида
Қорақалпоғистонда дидактика ва фанларни ўқитиш методикаси, шунингдек,
янги педагогик технологиялар соҳаси бўйича ҳам бир қанча илмий ишлар
юзага келди. Булар жумласига: А.Пахратдинов, А.Урумбаева, Д.Мамирбаева,
А.Хожаниязова, М.Пиримжаров, Ж.Дарменов, Г.Сапарова, М.Аллам-
бергенова, Г.Қарлибаева, Ж.Қурбанбаев, П.Серимбетов, А.Ниязов, Н.Қайпов,
А.Тажиеваларнинг монография ва диссертацияларидаги таълим-тарбиявий
фикрлар киради.
19
Ижтимой-гуманитар фанларни ўқитиш методикаси бўйича А.Тажиева
«Қорақалпоқ талабаларига инглиз тили феъл замонларининг мослашувини
ўқитиш методикаси» мавзусидаги тадқиқот ишида инглиз ва она тилларини
қиѐслаш натижаларини ҳисобга олиб, янги педагогик технологияларни
қўллаган ҳолда қорақалпоқ аудиторияси талабаларига инглиз тили феъл
замонларининг мослашувини ўргатишнинг самарали методикасини ишлаб
чиққан.
Юқоридаги мулоҳазалардан келиб чиққан ҳолда, таълим-тарбиявий
фикрлар ривожининг ташкилий-тузилмали модели ишлаб чиқилди. Бунда
Қорақалпоғистонда ХХ асрнинг иккинчи ярми, ХХI аср бошида таълим-
тарбиявий фикрларнинг ривожланишин пирамида шаклида кўрсатиб
берилди (1-расм).
Do'stlaringiz bilan baham: |
