Toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

1-masala.
Temurning tana massasi 70 kg bo’lib, bir kunlik iste’mol qilingan ugle-
voddan hosil bo’lgan jami energiya 2050 kkalga teng. Ozuqadagi kunlik oqsil va yog’ 
miqdori teng bo’lib, uglevod miqdori ulardan 2,5 marta ko’p. Ovqat hazm qilishga va bir 
kecha-kunduzda bajarilgan ishga sarflangan energiya miqdorini kkal da hisoblab toping?
Masalaning yechimi:
Mazkur masala 8-sinf Odam va uning salomatligi darsligidan o’rin olgan “Energiya 
almashinuvi” mavzusiga tegishli bo’lib, uni ishlash jarayonida pedagog quyidagi 
amallarni ketmaketlikda bajarishi lozim. 
1)Dastlab pedagog 2050 kkal uglevod necha gr ekanligini aniqlashi zarur. Buning 
uchun darslikda berilgan ma’lumotlardan 4,1 kkal energiya 1gr uglevodning oksidla-
nishidan hosil bo’lishini asos qilib, 2050 kkal energiyani 4,1 kkal energiya miqdoriga 
bo’lamiz va uglevod necha gr ekanligini aniqlashi kerak. 
2050 : 4,1= 500 gr uglevodning miqdori. 
2)Endi masala mazmunida noma’lum bo’lgan oqsil va yog’ miqdorini topiladi.
500 : 2,5 = 200 gr bu esa oqsil va yog’ning umumiy miqdori. 

---

80 
3)Uchinchi amal orqali oqsil va yog’ning alohida massasini topilib, ularning har biri 
necha kkal energiya hosil qilishi hisoblanadi. 
a)200 : 2 = 100 gr dan oqsil va yog’ borligi aniqlanib, ular qancha kkal energiya hosil 
qilishi hisoblanadi;
b)100 × 4,1 = 410 kkal (oqsil) 
v)100 × 9.3 = 930 kkal (yog’) 
4) Oqsil, yog’ va uglevodning umumiy energiyasining yig’indisi hisoblab topiladi. 
410 + 930 + 2050 = 3390 kkal umumiy energiya. 
5)Darslikdan bizga ma’lumki, energiya almashinuvi uch bosqichda boradi ya’ni: 
birinchi bosqich
: asosiy moddalar almashinuviga sarflanadigan energiya; 
ikkinchi bosqich: 
ovqat hazm qilishga sarflanadigan energiya; 
uchinchi bosqich: 
bir kecha-kunduzda bajarilgan ishga
 
sarflanadigan energiya.
Temurning tana massasi 70 kg ligi masala mazmunida berilgan, bu ma’lumotlarga 
tayanib, asosiy moddalar almashinuviga sarflanadigan energiya miqdorini aniqlab 
olinadi: (Eslatma: 1kg tana massasiga 1 soatda 1 kkal energiya sarflanadi)
70 × 24 = 1680 kkal energiya asosiy moddalar almashinuviga sarflanadigan energiya 
aniqlangach, umumiy energiyadan ayirsak, ovqat hazm qilishga va bir kecha-kunduzda 
bajarilgan ishga sarflangan energiya miqdori kelib chiqadi. 
3390 – 1680 = 1710 kkal
Javob:
Temur bir sutka davomida 1710 kkal energiya ovqat hazm qilishga va bir 
kecha-kunduzda bajarilgan ishga sarflangan. 
Yuqorida keltirilgan tipdagi masalalar yechish natijasida o’qituvchi va o’quvchi
“Moddalar va energiya almashinuvi” mavzusiga oid ilmiy tushunchalarni rivojlantirishda 
dolzarb sanalanadi.